Met deze blog maken we in het coronajaar 2020 van begin maart tot eind oktober 2020 een veilige reis door het Haspengouwse fruitbedrijf en aanverwante sectoren. Tussen een in het begin positief toekomstperspectief (het bloesemseizoen) en een hoopvolle afsluiter (de bloedrode Red Modoc) zit helaas veel kommer en kwel. De zegswijze ‘zijne pere zien’ betekent immers iets onaangenaams of lastigs ervaren.  
rn 

De tijdslijn van het verhaal is gebaseerd op een selectie van krantenartikelen die het reilen en zeilen in de Haspengouwse fruitsector weergeven van begin maart tot eind oktober ‘20. We citeren als tussentitels de HBVL-krantenkoppen en hun verschijningsdatum. Niet alleen ‘het weer’ en vooral ‘uitzonderlijke weerfenomen’ zoals nachtvorst, droogte, zonnebrand en valwind komen ter sprake, maar we hebben ook aandacht voor toeristische aspecten, de impact van corona op de sector, seizoensarbeid en potentiële politieke bedreigingen. ‘Als de peer rijp is, valt hij’. Treuzelen heeft geen zin anders ‘blijven we met de gebakken peren zitten’.

Bloesemtoerisme!?

‘Kom opladen in Limburg – Voorjaarsmagazine 2020’ –  [29 februari ‘20].

Als toemaatje bij onze dagelijkse kranten –we hebben er twee: voor wie in Limburg woont is HBVL een must (soms een noodzakelijk kwaad)  maar omdat we ook een bescheiden wereldburger willen zijn, hebben we bijkomend een abonnement op ‘De Standaard’–  krijgen we op de schrikkeldag van 2020 twee identieke, fraai verzorgde magazines boordevol doe-tips voor de komende weken. Op de kaft (foto) staat een gezonnebrilde bubbel –vergeef me het anachronisme– van vier fietsers … jonge mensen in de fleur van hun leven. Binnenin titels als ‘Beleef de bloesems’, ‘Logeren tussen de bloesems’, ‘Fietsen tussen fruitboomgaarden’, ‘Op de trappers door de bloesems’, en verder uitnodigende foto’s en kant en klare kaartjes. Toerisme Limburg geeft de burger perspectief: de nabije toekomst oogt rooskleurig en er lijkt geen vuiltje ‘in’ de lucht!

‘Corona nekt Limburgs bloesemtoerisme’ – [21 maart ‘20].

Begin maart sluipt ongezien het coronavirus ons land binnen. Op 13 maart dompelt de federale regering ons landje in een lockdown light. Toerisme Limburg smeekt de toeristische bevolking om dit voorjaar niet naar bloesemend Haspengouw af te zakken. De plaatselijke diensten voor Toerisme blazen al hun zorgvuldig uitgekiende bloesemevenementen af. De economische schade is groot. De horeca likt zijn wonden. Toerisme-gedeputeerde Igor Philtjens: “Als deze crisis voorbij is, zullen we er alles aan doen om de resterende maanden opnieuw gasten naar Limburg te halen, bijvoorbeeld door het wijn- en oogsttoerisme te promoten”. [Ik heb deze blog geschreven op de vooravond van Allerheiligen 2020. Op hetzelfde moment besliste de Nationale Veiligheidsraad om Belgenland voor de tweede keer in een lockdown te immobiliseren.]

‘Bloesemtoeristen riskeren 250 euro boete’ – [27 maart ‘20].

Overtreders van de coronamaatregelen tijdens het bloesemseizoen zullen onverbiddelijk beboet worden. Knoop het voor eens en voor altijd in uw oren: het bloesemtoerisme is geen essentiële verplaatsing! Voor de Haspengouwers zelf is bloesemrecreatie wel nog toegestaan mits inachtneming van de algemeen geldende coronaregels inzake bubbels, handgel en afstand. Van mondkapjes is dan nog geen sprake! Helaas …

‘Voorjaarstoerisme is verloren, nu alles inzetten op de zomer en het oogstseizoen’ – [4 april ‘20].

Noodgedwongen kwam Toerisme Limburg al snel tot dit besef. Men verwachtte in de volgende maanden –men noemde ‘die tijd’ toen nog het ‘postcoronatijdperk’– een grotere vraag naar toerisme in eigen land. En daarom ontwierp Toerisme Limburg een Plan B dat ontplooid zou worden wanneer de ‘situatie’ voor normale, menselijke contacten en activiteiten opnieuw veilig zou zijn. Raar maar waar: de tellers op het fietsroutenetwerk registreerden in maart en april 2020 25% meer fietsers dan vorig jaar (2019). Deze anomalie wordt verklaard door de vaststelling dat de ophokplicht de Haspengouwers dwong om zich in hun eigen achtertuin te ‘bewegen’ en zo fietsenderhand hun door anderen zo bejubelde fietsroutenetwerk (her)ontdekten! “Elk nadeel heb zijn voordeel!” zei ‘De Kromme’ (Willem van Hanegem) destijds. Maar ook deze positieve noot verzachtte de nood van de horeca geenszins: hun stoelen achter gesloten deuren bleven leeg. Idem dito voor wat betreft het Toerisme Limburg-project ‘Virtueel fietsen door de bloesems vanuit de huiskamer’ dat in het weekend van Beloken Pasen (18-19 april) in de media gelanceerd werd. Dit initiatief verleidde me tot het schrijven van de eerder in deze reeks gepubliceerde blog “Outhiesse”.

Nachtvorst

‘Bloesems tien dagen vroeger, de fruittelers zetten zich schrap’ – [27 maart ‘20].

In de week van 23 tot 27 maart daalde de temperatuur tot –5°C. Na een zachter weekend verwachtte men voor de komende week wederom nachtvorst. Zo’n temperatuurschommelingen kunnen voor prille bloesemknoppen fataal zijn. Pcfruit: ‘Vooral de bloesems die in knop staan, zijn gevoelig voor vorstschade. De nachtvorst van begin deze week heeft vooral de peren schade berokkend.’ Bijkomend probleem: koude nachten belemmeren de bestuiving en bevruchting. Ook de aardbeientelers zijn op hun hoede om de planten in hun plastic tunnels tegen de vorst te beschermen.

‘Al veel bloesems bevroren’ – [31 maart ‘20].

Fruittelers meten de schade op na de stevige vorst tot –5°C tijdens de nacht zondag 29 naar maandag 30 maart. De vuurpotten werden van stal gehaald; waar mogelijk werd beregening toegepast maar het resultaat was allerminst bevredigend. Pcfruit meldt dat zowat de helft van de bloesems –bijna uitsluitend peren want de appels staan nog niet in bloei– bevroren is maar dit moet met betrekking tot de latere oogst niet per se gedramatiseerd worden. De bloesems waren dit jaar immers bijzonder overvloedig zodat er zonder nachtvorst toch so wie so gedund moest worden. Alles hangt af van de komende nachten. Uiteraard waren er, zoals altijd bij nachtvorst, heel wat verschillen tussen hoger en lager gelegen (delen van) percelen. Hoe lager een perceel ligt des te meer schade want koude lucht daalt. Een pessimistische stem uit Centraal-Haspengouw (Ordingen, Brustem) voorspelt een rampjaar voor het perenras Durondeau … mijn lievelingspeer, verdorie! De getroffen bloesems van conférenceperen kunnen nog gered worden door een behandeling met gibberelline … de latere vruchten hebben dan wel geen pitten. Maakt niet uit voor een regio als Haspengouw ‘waar zo al voldoende pit in zit’!

Gevraagd: (buitenlandse) seizoenarbeiders!

‘Boerenbond vraagt tijdelijk werklozen om te helpen in de fruitsector’ – [21 maart ‘20].

Wegens de onzekerheid of er wel voldoende buitenlandse handen tijdens het plukseizoen voorhanden zullen zijn, wendt de Boerenbond zich tot tijdelijk werklozen, studenten en zelfs zelfstandigen om de fruitsector een handje toe te steken. De arbeidsintensieve oogst van frambozen en aardbeien (het ‘zachtfruit’ wint  in Haspengouw zienderogen veld als alternatief voor het tanende en uiterst kwetsbare  hardfruitsegment (appelen en peren)) staat immers voor de deur. Bovendien is er een leger voetvolk nodig om de aangekondigde nachtvorst doeltreffend te bestrijden.

‘Boeren kreunen onder de coronacrisis’ – [9 april ‘20].

Door het wegvallen van de afzetmarkt en/of het tekort aan seizoenarbeiders hangen er donkere wolken boven de boerenstiel. Omdat de grenzen voor buitenlandse seizoenarbeiders dicht zijn, geraken de vroege aardbeien (glasteelt is Haspengouw vooralsnog beperkt) niet geplukt. Aardbeienteler F. Royen (Wellen): “Hopelijk komt er vlug beterschap want binnen enkele weken begint de oogst van aardbeien in de plastic tunnels (een teeltwijze die in Haspengouw aan een opmars bezig is)”.

‘Als onze regio rood kleurt, hebben we een probleem’ – [4 augustus ‘20]

Normaliter suggereert de aanhef van deze titel ‘positief nieuws’ in de Haspengouwse fruitstreek: bij het rijpingsproces van appels en peren muteert de schil van deze vruchten van donkergroen naar sappig bruinrood. Maar in coronajaar 1 symboliseert ‘rood’ onheil. Door het warme weer van de afgelopen weken is de perenpluk bijna een maand eerder begonnen dan normaal: begin augustus i.p.v. begin september! Met de nodige voorzorgsmaatregelen (o.a. bubbels, afstand houden, dagelijkse metingen van de lichaamstemperatuur) worden de Poolse seizoenarbeiders –Polen kleurt begin augustus godzijdank ‘groen’– de boomgaarden in gestuurd. Al wie komt uit een gebied met code oranje of rood (o.m. Bulgarije, Roemenië en Spanje) wordt, indien men so wie so het land nog binnen mag, onderworpen aan een covid19-test en moet in afwachting van de uitslag in quarantaine. Dit impliceert voor de telers een supplementaire administratieve rompslomp met bovenop tijdverlies en extra kosten. En laat nu de vroege corina-peer een pietje-precies zijn: niet tijdig geplukt wordt ze geel en waardeloos voor de verkoop!

‘Fruitteler laat plukkers in schamele woonwagens slapen’ – [3 september ‘20]

Zwartwerk in de fruitpluk is een oud zeer. Ondanks maatregelen en sancties worden hieromtrent nog steeds –zij het beduidend minder dan vroeger– overtredingen vastgesteld.  Tijdens een controle, i.o.v. het stadsbestuur, bij een fruitteler in Borgloon ‘ontdekte’ men in enkele kleine woonwagens een 20-tal niet-ingeschreven buitenlandse seizoenarbeiders. Er werden diverse overtredingen gerapporteerd; de teler mag een gepeperde rekening verwachten.  De arbeiders werden meteen naar beter onderkomen overgebracht.  In dat verband lazen we op 8 juli dat het ook anders kan want ‘fruitkweker Raf Gielen (Royals Fruit Company) bouwde in de plantages tussen Brustem en Rijkel een comfortabel logementshotel voor 168 seizoenarbeiders. Alleen met een dergelijke, degelijke huisvesting zijn we zeker dat onze Oost-Europese werknemers jaarlijks terugkeren’. 

‘Jobstudenten’ – [14-16 augustus ‘20]

Door de dagelijks aanzwellende tweede coronagolf dreigt er –zoals eerder gevreesd– een groot tekort aan buitenlandse seizoenarbeiders. Daarom bemiddelt de Vlaamse Overheid in het rekruteren van jobstudenten. Het doet me spontaan denken aan mijn studententijd (1970-74) toen de Haspengouwse laagstamteelt nog in zijn kinderschoenen stond en van gastarbeiders nog geen sprake was. Een ganse plukdag in weer en wind (toen kende het weer de wispelturigheid van vandaag nog niet) naarstig appels en peren plukken en ’s avonds met een dagsalaris van 12,5 euro murw maar tevreden huiswaarts keren! Nog steeds denk ik met heimwee terug aan die zalige tijd waar mijn genegenheid voor Haspengouw en zijn fruit ontkiemde en later verder openbloeide!

Droogte

‘Landbouwers en fruittelers halen toch water uit beken’– [3 juni ‘20]

Het heeft in april en mei haast niet geregend, de grond droogt uit en de waterschaarste hypothekeert de oogst van land- en tuinbouwers. Sommigen negeren het verbod van de overheid om te irrigeren met water, opgepompt uit beken en grachten (want dan zakt de grondwatertafel in de valleien waardoor de natuurontwikkeling daar in het gedrang komt). In feite is er voor de boeren in de regio Sint-Truiden maar één legaal (én te betalen) zgn. waterpunt, nl. het waterzuiveringsstation van Aquafin in Runkelen (gelegen op de grens met Vlaams-Brabant). Maar dit is ontoereikend en tijdrovend. Vanuit de sector wordt, gezien de dreigende uitdroging door de ‘klimaatverandering’, aangedrongen op de aanleg van aangepaste overstromingsreservoirs waar boeren zich in tijden van waterschaarste kunnen laven. Deze problematiek is slechts één van de vele confrontaties ‘natuur versus landbouw’ die de jongste decennia in de traditionele landbouwstreek Haspengouw alsmaar vaker boven water komt en m.i. de toekomst van de landbouw hypothekeert.

Zonnebrand

‘Extreme hitte tast het fruit aan’ – [7 augustus ‘20]

Volgens de weerkundigen moet het ergste van de hittegolf nog komen, maar nu reeds verbranden de appels en peren aan de bomen. Pcfruit registreerde een temperatuur van 55°C op de bomen! De ravage van het fenomeen ‘zonnebrand’ was in 2020 bijzonder groot. In functie van de variëteit raamt men het verlies bij appels tussen 20 en 30% van de oogst. In plantages die naar het westen gericht zijn, is de ‘brandschade’ nagenoeg algemeen.  Bij de peren is de variëteit Doyenne du Comice het hardst getroffen. Vooral het reeds mooi gekleurd fruit dat aan de schaduwloze buitenkant van de bomen rijpt, is reddeloos verloren. En wat brengen de komende dagen en weken: nog hogere temperaturen, verstrengde corona-maatregelen … ? De start van de pluk van de conference peer, hét paradepaardje van de Haspengouwse fruitteelt, is voorzien voor 20 augustus! Hout vasthouden is de boodschap.

‘Fruitoogst stevent af op regelrecht rampjaar’ – [14-16 augustus ‘20]

Ditmaal luiden de experts (o.a. Pcfruit en leden van de schadecommissie) de alarmklok: “De zonnebrandschade bedraagt meer dan het dubbele van vorig jaar. Helaas is zonnebrand niet opgenomen in de brede weersverzekering. Dit wordt voor veel fruitbedrijven de genadesteek”. Dit schetst een somber toekomstbeeld. De omvang van de schade, aangericht door extreme hitte (tien dagen boven 35°C!) in combinatie met de langdurige droogte (2 maanden), loopt op: minstens 50 tot 60% bij de appels, 34 à 40% bij de peren. Vooral de plotse en snelle overgang van koelere temperaturen naar een hittegolf heeft veel schade aangericht. Vorig jaar (2019) sloeg de zonnebrand enkele weken later toe en was het rijpend fruit er beter tegen bestand met minder schade als gevolg. Intussen preciseert Pcfruit dat percelen met hagelnetten (deze investering van ca. 20 tot 25 000 euro/ha! was initieel bedoeld om het kwetsbare hardfruit te beschermen tegen hagelstenen) veel minder last hebben van zonnebrand.

Prognosfruit 2020

‘Fruitsector verwacht minder appels en meer peren’ – [10 augustus ‘20]

Deze prognose houdt geen rekening met de recente meteorologische gebeurtenissen en is louter gebaseerd op de evolutie van de teeltoppervlakte. T.o.v. 2019 is het areaal appelplantages met 313ha gedaald, de oppervlakte voor perenplantages is met 293ha gestegen. (Het verschil wordt grotendeels ingevuld door de aanplant van wijndruiven. De Haspengouwse wijnbouw is een bedrijvigheid die het afgelopen decennium gestaag veld én interesse wint en ‘bubbels’ zijn ‘in’). Het betreft de klassieke jaarlijkse oogstraming net voor de aanvang van het plukseizoen, opgemaakt door de Vlaamse Overheid (Departement Landbouw en Visserij), het VBT (Verbond van Belgische Tuinbouwveilingen), producentenorganisaties en de Boerenbond). Het cijfermateriaal is gebaseerd op enquêtes en ramingen. Conclusie: de verwachte appeloogst daalt tot 167 000 ton (31% minder dan 2019) en de perenoogst wordt geraamd op 362 000 ton (een groei van 9% t.o.v. 2019). Deze resultaten werden bekend gemaakt op Prognosfruit 2020 dat voor de eerste maal digitaal georganiseerd werd. [In 2019 vond dit Europees congres plaats in het Haspengouwse Alden Biesen.] Hieruit bleek dat het areaal peren op Europees niveau in de periode 2013-2020 daalde van 123 000ha naar 114 000ha. België gaat in tegen deze stroming en is nu na Italië, Spanje en Portugal de vierde grootste perenproducent van de EU. Fijn, maar het lost de concrete problemen waarmee de Haspengouwse perenteler momenteel worstelt, niet meteen op.

Valwinden

 ‘Valwind vernielt appelplantage’ – [13 augustus ‘20]

Weerfenomenen blijven in de zomer van 2020 de fruitsector beroeren. Een uiterst lokale valwind richtte een ware ravage in een Truiense appelplantage aan. In een rechte strook gingen ca. tien rijen bomen (c. 2ha) meedogenloos tegen de vlakte. Alle bomen waren afgebroken ter hoogte van de enting op de onderstam. De kracht was zo hevig dat de krammen waarmee de spandraden aan de palen waren bevestigd, losgerukt werden. De boompjes vielen allen in dezelfde richting, typisch voor een valwind. Enkele dagen later ontwortelde een valwind ca. 3 000 weelderig beladen appelbomen in het Maaslandse Rotem. Geraamde schade: 60 ton fruit alias 27 000 euro. HBVL-weerman Ruben Weytjens geeft tekst en uitleg bij het fenomeen ‘valwind’ dat zijn status van ‘uiterst zeldzaam’ dreigt te verliezen. Ook hier weer wordt met de vermanende vinger naar ‘de klimaatverandering’ gewezen, met name de reactie (een krachtige neerwaartse luchtverplaatsing alias wind) als gevolg van snel stijgende warme lucht in een buienwolk waardoor de daar aanwezige koude lucht pardoes naar beneden valt met een vernietigende ‘explosie’ van krachten tot gevolg. ‘Zo ‘n valwind veroorzaakte in 2011 ook het Pukkelpopdrama’.  

Wit-Rusland

‘Perentelers mogen niet de dupe zijn van sancties tegen Wit-Rusland’ – [20 augustus’20]

Europese politici plannen sancties tegen het corrupte regime van Lukashenko in Wit-Rusland. Mogelijks draait dit, na het grote Rusland in 2014, uit op een nieuwe boycot van de Belgische peren. [Ter herinnering: de Russische boycot van fruit, groenten en vlees uit Europa was een represaille op de Europese administratieve en economische sancties na de Russische inlijving van de Krim en de destabilisatie van Oekraïne.] Samen met een aantal andere voormalige Russische satellietstaten (o.a. Litouwen, Estland en Letland) fungeert Wit-Rusland sedertdien als een cruciaal doorgeefluik om onze conference peren –het gros van de Belgische peren is afkomstig uit Haspengouw– via wat administratief gesjoemel toch naar Rusland te kunnen versassen. De Truiense politica Hilde Vautmans (Open-VLD), dé Haspengouwse stem in het Europees parlement, volgt de situatie op de voet.  Hopelijk stooft Europa de Haspengouwse fruitmarkt niet voor de tweede maal een peer!

Herfstbloesems

‘Hete nazomer zet fruitbomen weer in bloei’ – [15 september ‘20].

Door de ‘tropische nazomer’ –weer een uitzonderlijkweerfenomeen– showen sommige fruitbomen zowel volgroeide peren als ontluikende bloesems. Let wel, het gaat absoluut om minderheden en uitzonderingen maar juist die groepen oogsten krantenkoppen. Pcfruit adviseert om de olijke laatbloeiers stante pede te verwijderen want het kunnen infectiehaarden voor bacterievuur zijn en dat is veel erger. De afzetmarkt ‘China’ weigert namelijk vruchten uit regio’s met bacterievuur!  Het klinkt in deze coronatijden een beetje cynisch maar de Chinezen willen absoluut geen ‘ziektekiemen’ importeren! Men wacht af welk effect de hete nazomer op de nog aan de bomen hangende appelen zal hebben. Indien de dagelijkse schommelingen van de temperatuur groot zijn –vooral frisse ochtenden zijn een zegen– komt dit de natuurlijke kleuring van de Jonagold ten goede … een meevaller, zo is gebleken.

Red Modoc

‘Eerste rode peer klaar voor de oogst’ – [11 september ‘20]

We ronden deze fruitige blog af met een positieve innovatie. Red Modoc –een clubras– is de naam van de eerste bloedrode, Haspengouwse peer. Hij is het resultaat van een zoektocht naar alternatieven in een sector in moeilijkheden. De verwachtingen zijn ‘positief’ en dit wijst in deze coronatijden wel degelijk op hoopgevend nieuws. Het perceel –3,5ha en integraal overspannen met hagelnetten en goed voor een investering van 175 000 euro– situeert zich in Ordingen … hartje Haspengouw! Het werd aangeplant in april 1919 en levert nog geen anderhalf jaar later reeds zijn eerste vruchten. De Red Modoc is het resultaat van een samenwerking tussen het fruitbedrijf Gigema (productie) en het fruit- een groentebedrijf Vergro (commercialisatie). Voor kenners: de Red Modoc is een kruising van de Red Barlett en de Forelle peer. De boreling is een bloedrode zoete peer. Zolang de voorraad (ca. 500 ton) strekt is de Red Modoc in ons land te koop ... voorlopig enkel en alleen in Lidl-filialen en dit als gevolg van een exclusiviteitscontract. De prognose mikt op een teeltoppervlakte van 200 ha en een opbrengst van 8 000 ton in 2030. Het is nu afwachten hoe de ‘markt’ de komst van deze nieuwkomer apprecieert.

Lapis, mors-abolescens.
5 november 2020