Natuur & landschap

De Sint-Winterbeek, in de bres voor water

22 december 2021 Haspengouw 1156

Tijdens een dicht-bij-huis-wandeling in mijn residentiedorp Kortessem trok een recent geplaatst educatief infobord (cfr. intro) mijn aandacht. Het staat ter hoogte van het bruggetje waar de Klokkenhofstraat ‘geruisloos’ overvloeit in de Mersenhovenstraat. Ik heb dit ‘document’ meteen voor het nageslacht op de gevoelige plaat vastgelegd. Er zijn in Haspengouw immers meerdere winterbeken maar er ‘slingert’ –bij mijn weten– slechts één Sint-Winterbeek. In tijden waarin religie en kerk in het oog van de storm verkeren, duikt er plots in het struikgewas een nieuwe ‘sint’ op! Over deze mysterieuze heiligverklaring van een bescheiden Haspengouws niemandalletje –vele heiligen zijn immers onopvallend aan hun missie begonnen!– wil ik meer weten, temeer daar het kadert in de problematiek van mijn vorige blog ‘Het dilemma van Vochtig-Haspengouw’. Stap gerust even mee in mijn winterwandelzoektocht naar opheldering. 

Sensibilisering

Uit de grondige lezing van de teksten en afbeeldingen op het infobord bij het meetpunt KOR01 leid ik af dat de aandacht gevestigd wordt op een provinciaal sensibiliseringsproject omtrent ‘water’ en ‘droogte’, wateroverlast en waterschaarste. Oorzaken voor deze euvels worden zwart op wit opgesomd en als oplossing wordt het herstel van waterrijke gronden in het vooruitzicht gesteld: ‘Kronkelende beken met moerassen voeren het water trager af en overstromen op plaatsen waar het (voor de mens) niet hinderlijk is. Zo kan het water langzaam in de grond dringen’. Vrijwilligers en toevallige passanten kunnen –tenminste als ze beschikken over de aangepaste apparatuur– democratisch participeren aan dit burgeronderzoek. Door het scannen van een QR-code en/of een surftocht naar www.indebresvoorwater.be kan je je bevindingen en waarnemingen omtrent de waterstand en ‘alluviale ecologie’ doorseinen naar de onderzoekers.

In de bres voor water

Het project ‘In de bres voor water’ werd in 2020 gelanceerd door het Provinciaal Natuurcentrum Limburg. De Universiteit Hasselt, het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en de Vlaamse Milieumaatschappij zijn de partners. In de rivierbekkens van de Herk en de Melsterbeek –dé slagaders van het Haspengouws afwateringsnet– werden 40 meetpunten geprikt. Met het ‘onderzoek’ wil men informatie verzamelen over de waterstand en de ecologische kwaliteit van de beken in Haspengouw. De resultaten moeten het toekomstig provinciaal droogte- en waterbeleid in goede banen kanaliseren. Dat aandacht voor deze thematiek gegrond is bewijzen de recente alarmerende berichten omtrent het hoge PFOS-gehalte van de Truiense Melsterbeek. Ten behoeve van een betere drainage van de vochtige valleigronden en voor de optimale werking van hun watermolens –fossiele leveranciers van groene energie!– hebben onze landbouwende voorouders de natuurlijke waterlopen dieper ingegraven en rechtgetrokken. Bij deze betreur ik ten zeerste dat het rijke Haspengouws watermolenerfgoed als ‘sensibiliserende’ leveranciers van groene stroom nergens ter sprake komt, erger nog … zelfs zienderogen wegkwijnt! Als zondebok voor de actuele chemische verontreiniging krijgen –zoals we lezen op het infobord– de actuele landbouw- en fruitsector de gele kaart. Ik kijk met meer dan gewone belangstelling uit naar wat de politieke ‘VAR’ in Brussel gaat beslissen omtrent de duurzame toekomst van Haspengouw als landbouwstreek .

De Kortessemse Winterbeek

Met de soortnaam ‘winterbeek’ typeert men natuurlijke waterlopen die vooral in de late herfst, ‘s winters en in de vroege lente actief zijn. In die periode, gezegend met veel neerslag en geringe verdamping, zorgen ze voor de afvoer van het overtollige oppervlaktewater. In de zomer vallen ze, behalve na hevige stortbuien, terug op hun basisdebiet geleverd door de permanente bronnetjes. De bronnen van de Sint-Winterbeek –mijn voorkeur gaat uit naar ‘Kortessemse Winterbeek’– situeren zich in Gors-Opleeuw,  met name in het kwelgebied aan de voet (+75m) van het talud tussen Droog- en Vochtig-Haspengouw.  De beek stroomt van het zuiden naar het noorden. In de bovenloop ontwikkelde zich het landbouwgehucht Haagsmeer dat in een van mijn vorige blogs ter sprake kwam. De middenloop vormt zowat de westelijke rand van het Belle-Vuebos en vervolgens de ruggengraat van het recreatiegebied Hemelspark. De benedenloop, in de nabije toekomst bedreigd door de uitbreiding van het sportcomplex ‘De Wijers’, buigt af naar het noordoosten en markeert de grens tussen de deelgemeenten Kortessem en Wintershoven. Door de aanleg van een verhard fietspad werd het ecologisch potentieel van deze benedenloopse valleisectie al eerder verkracht! Na een loop van ca. 6 km mondt de Winterbeek in het grasgroene beemdenlandschap (+35m) van de (voormalige) Bombroekmolen uit in de Mombeek. Het gemiddeld verval bedraagt ±6 m per kilometer. De Kortessemse Winterbeek is grotendeels artificieel ingegraven en rechtgetrokken, al zijn er nog enkele natuurlijke meanders intact bleven. Het basisdebiet bedraagt amper enkele liter per seconde. De piekdebieten kunnen oplopen tot bijna één kubieke meter per seconde. De alluviale vlakte van de Kortessemse Winterbeek is relatief smal, a fortiori in de buurt van het meetpunt KOR01. Bij de passage langs het Belle-Vuebos en ter hoogte van het Hemelspark gedijen alluviale struwelen en poelen. De grootste maar tot op heden te weinig benadrukte natuurwaarden situeren zich in het kwelgebied aan de noordrand van het talud tussen Laag- en Midden-België, alias Vochtig- en Droog-Haspengouw … mijns inziens alleszins een biotoop om van te watertanden. Of er legaal of illegaal in de beek geloosd wordt, is mij onbekend.

Zin in een ‘heil’zame winterwandeling?

Om een en ander omtrent het mysterie van de Sint-Winterbeek uit te klaren verplaatsen we ons naar de RLHV-greenspot Zammelen voor een heuse winterwandeling . We raden het 6 km-traject van de oranjewandeling aan. We binden de wandelschoenen aan op de parking achter het ’t Zoalke (Zammelenstraat 14) en gaan van start aan het Sint-Amanduskerkje van Zammelen. Tijdens deze zalige lus maken we o.m. kennis met de vallei van de Sint-Annabeek, een andere zijbeek van de Mombeek. In feite is de Sint-Annabeek ook een … winterbeek. Ten zuiden van de dorpskom van Gors-Opleeuw mondt de Sint-Annabeek uit in de Mombeek. In 2020-21 werd in de beemden aldaar –onder auspiciën van Natuurpunt, afdeling Kortessem– de kaarsrechte bedding van de Sint-Annabeek weer bochtig gemaakt. In de ‘middenloop’ van onze winterwandeling vertoeven we op de verhoogde berm van het ontmanteld fruitspoor Sint-Truiden-Tongeren en trekken we door het natuurgebied van de Sint-Annabeekvallei. Beheerder Natuurpunt, afdeling Borgloon noemt het terecht ‘een lappendeken van wilgenstruwelen, rietveldjes en dottergraslanden’. Waar de Sint-Annabeek en de Weg Gors-Opleeuw elkaar kruisen, houdt een inmiddels vertrouwd infobord (cfr. duo-foto) de wacht. Behalve de code van het meetpunt (BOR10) en de naam van de locatie (Sint-Annabeekvallei) is de boodschap immers letterlijk identiek aan het infobord bij de Sint-Winterbeek te Kortessem. Door een onoplettendheid is men kennelijk vergeten ‘Sint’ te deleten. Dergelijke zetfouten zijn schering en inslag in onze moderne copy-paste samenleving. En ook dit nog. Als je deze heilzame en verhelderende winterwandeling tijdens de komende weken plant, wapen je dan met waterbestendig schoeisel. In een persbericht van 5 december 2021 meldde de Vlaamse Milieumaatschappij immers dat, tot jolijt van velen, het peil van het Vlaamse grondwater door de ‘regenbommen’ van de afgelopen maanden vanuit een diep dal weer naar het normaal niveau opgeklommen is. Joepie!

Hoe dan ook, op de drempel naar 2022 houd ik er aan mijn oprechte waardering te uiten voor de leden en vrijwilligers van alle natuurverenigingen. Dankzij jullie inzet en handenarbeid –vaak met een ouderwetse schop en riek en zonder QR-code!– ziet het behoud en de duurzame toekomst van de natuur er rooskleurig uit. Met een knipoog schrijf ik: dank voor uw inzet en laten we klinken op 2022, Sinté … oeps ‘Santé’. En aan allen die mijn 25ste Haspengouwblog tot de laatste regel gelezen hebben, een ‘gezond’ 2022!

Lapis, mors-abolescens.
22 december 2021


Scroll to Top
Scroll to Top