In deze bijdrage blik ik, soms speels of met een kwinkslag, terug op 2021 alias het jaar 2 van de coronatijdrekening. Ik doe dit doorheen de bril van de Haspengouwse dierenwereld. Op het eind van het verhaal stel je dan vast dat vanuit deze aparte invalshoek heel wat hete hangijzers van onze huidige samenleving de revue passeren: het klimaat, corona, mobiliteit, erfgoedconservering, natuurbeheer, dierenleed, de actuele landbouwproblematiek, wetenschap versus politiek …

Klimaatverandering

In januari werden wekenlang twee ooievaars gespot in de omgeving van de abdij van Herkenrode; normaal overwinteren deze gasten in meer zuiderse oorden … wederom een bewijs van de klimaatopwarming!  Mogelijks verklaren deze ooievaars ook de lichte stijging van de Limburgse bevolking in het eerste coronajaar? 

Domme ganzen

Te Kuringen –in de buurt van de Demerbrug waar een snelheidsbeperking van 50 kilometer per uur van toepassing is– werd de leider van een overstekende groep ganzen overreden; helaas is het dier later in de dierenkliniek aan de opgelopen verwondingen overleden. Zowaar nog dramatischer was de onderlinge afrekening in het stadspark De Motten te Tongeren waar een Canadese gans een pas vrijgelaten zwarte zwaan doodbeet. In de buurt van het Schulensmeer (Lummen/Herk-de-Stad) werden 129 Canadese ganzen van de Demer geplukt en getransfereerd naar … de Voedselbank. Experten beweren namelijk dat dergelijk exotisch pluimvee veel schade berokkent aan landbouw en natuur.

Van een mug een olifant maken 

Een kudde exotische blikvangers –een olifant, nijlpaard en enkele neushoorns– hebben het kasteelpark van Heers opnieuw verlaten. De hyperrealistische kunstwerken keerden terug naar hun creatieve schepper, het atelier Zephyr in Tongeren. Ze moesten de kasteelsite verlaten om de verwilderde brousse rond het kasteel te kunnen saneren. In de nasleep van de kletsnatte zomer daagden de zoemende muggen in 2021 vroeger op dan gewoonlijk.

Natuurbeheer

Zonder te muggenziften mag men stellen dat de natuur in Droog-Haspengouw verschraalde onder de mokerslagen van een al te drastische ruilverkaveling. Op proefvelden in Widooie werken wetenschappers en overheidsinstanties reeds diverse jaren samen om het uitsterven van de wilde hamster te verhinderen. Het is een moeilijke reddingsoperatie: er worden immers te weinig nakomelingen geboren. Om de biodiversiteit te verbeteren stuurt men nu aan op een aangepast vijfjarig beschermingsplan op basis van een meer kleinschalig landbouwlandschap … dit komt neer op het herstel van het landschap van voor de ruilverkaveling! In de Broekbeemd in Wellen zijn de eerste galloways gearriveerd: op termijn moeten zij als grazende natuurbeheerders de minder inschikkelijke Schotse hooglanders vervangen. Laatstgenoemden spekten in het najaar de menukaart van enkele Haspengouwse restaurants. In de strijd tegen onkruid – o.a. Japanse duizendknoop in de dito exotische “tuin”– stuurt de stad Hasselt schapen het veld in. Ondanks de gecontesteerde herinrichtingswerken (cfr. “De groene slag om het Schulensbroek” op www.geogidsen.be) broedden er weer oeverzwaluwen en een rist andere vogels (o.a. grauwe kluwier) in het Schulensbroek; tot eind mei 2021 werden er 196 vogelsoorten afgevinkt.  In de Hasseltse Veldstraat, vlak bij het natuurgebied Tommelen,  kregen padden een eigen tunnel. In de Herkebeek te Borgloon ontdekte een natuurvorser een voor ons land nieuwe soort bloedzuiger (Erpodella vilnensis). Het wormachtig diertje kan tot 4,5 cm lang worden en vormt geen gevaar voor de mens … in deze sanitair onheuglijke coronatijden absoluut geen onbenullig detail. Om het waterleven in Heers, Batsheers, Veulen, Gutshoven een Mettekoven meer inhoud te geven, werden in deze dorpen acht nieuwe poelen gedolven: o.a. streekeigen reptielen, amfibieën en insecten zijn er van harte welkom.

Dierenleed en -vreugde

De hulpbehoevende,  pastorale herder van Montenaken bedreigde de politie met een kogelloze riotgun toen de wetsheren zijn keeshondje kwamen ophalen; eerder zag hij met lede ogen aan hoe de Inspectie Dierenwelzijn 15 verwaarloosde dieren –dwergpapegaaien, valkparkieten, een kaketoe, een kat en goudvisssen)– in beslag nam. In Vlijtingen bracht een schaap een gezonde vijfling ter wereld … een kans op van één op één miljoen: Haspengouw is vanouds een vruchtbare regio! In Hasselt liet de overheid (in casu: het Rijksadministratief Centrum) een nestkastje met broedende mezen verwijderen … omdat de natuurvriendelijke buurtbewoner geen schriftelijke toelating had om het zelf bekostigd kastje aan de stam van de overheidsboom te bevestigen.  In 2021 broedde voor het laatst een koppel slechtvalken in de toren van Tongerse Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Door de nakende werkzaamheden voor de creatie van een panoramisch uitkijkpunt boven op deze monumentale toren is de rust er voortaan dermate verstoord dat de roofvogels een nieuwe broedplaats moeten zoeken. Het Loonse stadsbestuur wil de duivenpopulatie op een diervriendelijke manier drastisch terugdringen en grijpt daarbij naar een beproefde tactiek van buurgemeente Tongeren: de pil. Of, tot wat verregaande fusiegesprekken kunnen leiden! Om de stroomopwaartse migratie van vissen te bevorderen creëerde de VMM, overeenkomstig een Europese doelstelling van Integraal Waterbeleid, op de Demer te Hasselt een vistrap. Maar pas toch maar op, want volgens metingen van de UAntwerpen consumeert men best geen vis, o.a. baars en paling, uit de Vlaamse en dus ook Haspengouwse waterlopen; ze bevatten namelijk een overdosis schadelijke PFOS!

Corona

Naast het administratief centrum van Heers streek –als eerbetoon aan de coronaslachtoffers en zorgverleners– een vlinder-in-cortenstaal (foto) neer. De vleermuizen in de ‘grotten’ van Riemst werden in 2021 niet geteld … uit vrees dat tijdens deze operatie het coronavirus van mens op dier zou overspringen. Het Riemst van burgemeester Vos wil absoluut geen vleermuizenvariant van het delta- en/of omicronvirus op zijn geweten hebben! Onderzoek bracht dan weer aan het licht dat de dwergvleermuis een bondgenoot is in de strijd tegen de schadelijke Aziatische fruitvlieg: de ene staat immers op het dagelijks menu van de andere!

Watersnood

Aan de oever van Jeker in Kanne wroette een overijverige aannemer zich in het nieuws; tijdens beheerswerken i.o.v de Vlaamse Milieumaatschappij vernielde hij er de biotoop van een beverfamilie. De gedegen burchtenbouwers nestelden zich nadien wat verderop in een soortgelijke biotoop. Volgens buurtbewoners is de bever dé ‘oorzaak’ van de brede bres in de Demerdijk (Lummen/Herk-de-Stad) die kadert in de Belgische waterramp van juli 2021. Koeien moesten uit het water bevrijd worden. Vissers haalden 50 kilo dode vissen uit de ingedijkte en overstroomde graslanden van het Europees natuur- en waterbergingsgebied Schulensbroek. Gelukkig konden er nog veel meer levend gevangen en naar veiliger oorden overgebracht worden. Ooievaars vonden dan weer een rijk gedekte tafel in de overstroomde weilanden: ook in het dierenrijk geldt dus ‘De een zijn dood is de ander zijn brood’. Door het rottend en stinkend gras moesten een lokaal herderskoppel en hun schaapskudde in volle zomer uitwijken naar andere graasfrisse bermen en oorden. In tegenstelling tot het zwaar geteisterde Wallonië eiste de watersnood van juli 2020 in Haspengouw geen menselijke slachtoffers.

Slapende honden wakker maken

Archeologen vonden in het bodemarchief onder het bedrijventerrein Tongeren-Oost een Romeins villadomein en een half dozijn skeletten van honden en een rundskop; deze dierlijke archeologica werden geïnterpreteerd als resten van een ritueel ‘verlatingsoffer’. En er was nog meer nieuws van het Gallo-Romeins front. In een Tongerse dakpan werd een 1 800-jaar oude afdruk van een hondenpoot gevonden. Het is vooralsnog niet duidelijk of er een verband is tussen beide archeologische vondsten: wou de eigenaar van een van de gevonden skeletten destijds zijn voetafdruk in verse Haspengouwse klei vereeuwigen?   

Ode aan de das

Tijdens de lente betrapten wandelaars in het politiek betwiste grensgebied tussen Wellen en Alken iemand die –vermoedelijk– een das doodknuppelde. Enkele maanden later werd de dader veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf , een boete en een schadevergoeding. Als mondige ‘woordvoerder van de das’ drong Jan Peumans (N-VA) in de gemeenteraad van Riemst aan op een meer daadkrachtig onderhoud van de afrastering langs de E313. In Diepenbeek moet de eerste Limburgse ecotunnel (onder de E313) de Haspengouwse das naar de Demervallei lokken. Was er maar zo ’n ecotunnel onder het Albertkanaal dan zou de betreurde wolf na zijn uitstap naar het domein van Nieuwenhoven wellicht nooit verdronken zijn. Hierbij suggereer ik meteen een tunnel met twee pijpen: één voor de wolven (en dassen) en eentje om toeristen met de slogan ‘Fietsen onder het kanaal’ naar de regio te lokken!

De plagen van Haspengouw

In Membruggen en –huiveringwekkend– op het kerkhof van Riemst had men last van rattenplagen. In het open akkerlandschap tussen Heukelom en Zichen-Zussen-Bolder knaagde een konijnenplaag aan het rendement van de landbouwgewassen.  Een beëdigd jager werd het veld in gestuurd. Hij lost het probleem op met behulp van fretjes die het ondergronds gangenstelsel –in het mergelrijke Riemst is men hiermee vanouds vertrouwd– binnendringen. De konijnen vluchten dan naar buiten waar ze in de val lopen of door jagers neergekogeld worden. In feite is dit een intriest ecologisch verhaal: konijnen pleisteren bij voorkeur in taluds met houtkanten of steilranden langs vochtige bufferbekkens … biotopen met de hoogste graad van biodiversiteit in Droog-Haspengouw. In een Loonse fruitplantage onderzocht de Natuurinspectie al dan niet illegaal geplaatste vallen voor kraaiachtigen.  Te Mopertingen, in de grensregio tussen Haspengouw en het Kempens plateau, hadden boeren eerst last van everzwijnen, nadien vernielden legers kraaien hun vers ingezaaide maïsakkers. “Allemaal de schuld van de afschaffing van de bestrijdingsmiddelen. Jaarlijks groeit de Europese lijst van verboden producten maar bij gebrek aan alternatieven groeit er op onze akkers steeds minder”. Is dit niet het bedje waarin onze politici ziek zijn: de samenleving ontwrichten door bestaande evenwichten eenzijdig af te schaffen zonder een doeltreffend alternatief te verzekeren?  

Parels voor de zwijnen 

Tijdens de eerste jaarhelft lagen varkens- en kippenstallen in Gors-Opleeuw en Kortessem in het oog van de Vlaamse stikstofstorm. Hun vergunning voor toekomstgerichte uitbreiding werd finaal door de Vlaamse overheid afgewezen. In de tweede jaarhelft deed de stikstofstorm in Vlaanderen minder fijn stof opwaaien. De overlegcomités hadden immers andere katten te geselen: het hardnekkig coronavirus, de energietransitie, de torenhoge factuur voor elektriciteit en gas, … . Was de quote “Wij waren in het verleden zeer goed in het vooruitschuiven van problemen” –een uitspraak van Vlaams Minister van Omgeving in de HBVL-weekendkrant van 13/14 maart 2021– dan toch weer een zoveelste dode mus? En hoe moeten we de krantenkop “Weer niets beslist over uw energiefactuur” (HBVL-22/01/22) dan wel interpreteren?  Mijn kleurloze barometer staat vandaag op 1030 Hpa; sorry, maar ik blijf als geograaf dat betrouwbare instrument enkel en alleen gebruiken waarvoor het oorspronkelijk geconcipieerd is!

En ook dit nog

In Herten werd actiegevoerd tegen twintig jaar leegstand van de plaatselijke Sint-Lambertuskerk.  De burgemeester van Alken is koortsachtig op zoek naar partners om te fusioneren. Veulen was maandenlang van de westelijke buitenwereld afgesloten door een te weerspannige verkeersdrempel.  Het piepkleine kerkje van Muizen staat opnieuw te koop. En in Piringen (dialect: piering = regenworm) doet men nog steeds “pieringe inne sop” (= vermicelli in de soep). Smakelijk!

Lapis, mors-abolescens.
27 januari 2022