In een aantal Haspengouwse kasteeldorpen wijst de aanwezigheid van een oratorium in de parochiekerk op de sterke band die er ooit was tussen het kasteel en haar bewoners enerzijds en de kerk anderzijds. Met de functieveranderingen die heel wat kerkgebouwen tegenwoordig ondergaan bestaat het gevaar dat deze oratoria definitief zullen verdwijnen!

Het Haspengouws kerkenlandschap is anno 2023 volop in beweging. Gemeenten en kerkfabrieken maken – vaak los van elkaar – herbestemmingsplannen, al loopt dit niet overal van eenzelfde leien dakje. Een coördinerende toekomstvisie is er niet … ‘als we er maar van af zijn’ weergalmt vaak als sussende ondertoon. Ondertussen staan heel wat kerkinterieurs en hun kwetsbare kunstschatten in de kou. Volgens een ruwe schatting zijn op dit ogenblik nog maximaal een kwart van alle kerken op het Haspengouwse platteland in dienst. In deze optiek staat de authenticiteit van het Haspengouwse kastelenlandschap minder onder druk. Met uitzondering van enkele illegale kappingen in de parken overleven de historische kasteeldomeinen de expansiedrang van de kapitaalkrachtige immo-magnaten vooralsnog gaaf. Vooraleer het misschien te laat is, wil ik in deze blog een markante relatie tussen de Haspengouwse kerken en kastelen benadrukken, met name het oratorium. Mogelijks verdwijnen er een aantal onder de slopershamer die het kerkelijk erfgoed te lijf gaat en dit zou de cultuurhistorische draagwijdte van de kastelen buiten hun eigenlijk kasteeldomein geen deugd doen, a fortiori in een aantal terecht bewierookte kasteeldorpen.

Oratorium, oratoria

Het woord oratorium, afgeleid van het Latijnse werkwoord ‘orare’ (= bidden), heeft meerdere betekenissen. In de specifieke context van deze blog is een oratorium een private bidkapel, aangebouwd tegen de linker of rechter koorgevel van de parochiekerk in een historisch kasteeldorp. Het oratorium was toegankelijk via een ‘private’ buitendeur waarvan alleen de adellijke kasteelheer en zijn naaste familieleden de sleutel bezaten. De adellijke familie kon dus steeds het kerkinterieur, waarvan ze de bouw en/of aankleding doorgaans mede bekostigd hadden, betreden ook al was het hoofdportaal van de kerk op slot. Hieruit volgt dat men in het Haspengouwse kerkenlandschap alleen oratoria aantreft in dorpen die tevens een adellijk kasteel hebben en hadden. In deze optiek zijn oratoria componenten van het Haspengouws kastelenlandschap die zich buiten het eigenlijke kasteeldomein bevinden. Intern staan oratoria in verbinding – vaak via een deur met een doorkijk - met het kerkinterieur. Zodoende had met vanuit het oratorium (beschouw het gerust als een soort loge) een bevoorrecht zicht op het hoofdaltaar en de priester die de kerkelijke dienst voorging. Anderzijds bleven de gewone kerkgangers in het ongewisse of de dorpsadel al dan niet aanwezig was op kerkelijke vieringen wat niet zelden uitmondde in terechte of onterechte achterklap … kwatongen zijn er nu eenmaal altijd geweest. Tot het meubilair van een oratorium behoorden een altaartje, een communiebankje, enkele bidstoelen, een inspirerend beeld of schilderij, obiits, gedenkstenen en andere persoonlijke devotievoorwerpen. Met het verdwijnen van de landadel in de loop van de 19^de eeuw en de pijlsnelle teloorgang van de godsdienstbeleving sinds het midden van de 20^ste eeuw, zijn de meeste oratoria in Haspengouw nutteloze aanhangsels geworden en is hun aankleding grotendeels ontmanteld. Soms werd de private buitendeur uit veiligheidsoverwegingen dichtgemetseld. Het Haspengouws kerkenlandschap is anno 2023 nog tien oratoria rijk. We stappen er even (virtueel) binnen met achtereenvolgens aandacht voor het oratorium senso stricto, de kerk, de bijhorende kasteelsite en de adellijke families die er mogelijks ooit te gast waren. In de mate van het mogelijke en op het gevaar af door de actualiteit (o.a. herbestemmingsplannen!) achterhaald te worden, vermelden we tevens of de kerk normaliter toegankelijk en/of nog ‘in dienst’ is. Het aantal (*) is een subjectieve beoordeling omtrent o.m. de gaafheid, de authenticiteit en de erfgoedwaarde van het oratorium.

De Sint-Stephanuskerk - ’s Herenelderen (**)

ORATORIUM. Aan de noordzijde bevindt zich een dienstportaal, gebruikt door de pastoor en de adellijke familie van het nabije kasteel. De eigenaardige, torenachtige constructie in het verlengde van de noordbeuk was eertijds het oratorium. Thans herbergt deze ruimte het orgel en het doksaal. Een spiltrap leidt naar de eerste verdieping … de “belle etage” of het balkon waar de kasteelheren en –dames via een spitsboog neerkeken op het kerkkoor! Binnen het grondplan verbindt dit oratorium het kerkinterieur met de vrijstaande renaissancistische sacristie.

KERK. De beschermde Sint-Stephanuskerk, gebouwd in streekeigen Maastrichtersteen omstreeks 1450, is hét toonbeeld van Maasgotiek op het Haspengouwse platteland. Ze vormt samen met het nabije kasteel van de heren van ’s Herenelderen één architecturaal, historisch en landschappelijk ensemble … veruit het gaafste kasteeldorp in Haspengouw! Renaissance-glasramen, een laatgotisch Antwerps retabel en een mysterieus 15^de-eeuws reliekschrijn behoren tot de topstukken van de Haspengouwse kerkinterieurs. Op slot, sporadisch ‘in dienst’.

KASTEEL. Het gebouwenbestand verwierf zijn huidig uitzicht tijdens de wederopbouw na de brand van 1662, toen het waterslot van de familie de Hamal in vlammen opging. Er resideerden amper twee adellijke families: van Hamal en de Renesse. Hun verdienste, zowel binnen als buiten Haspengouw, is groot; ze lieten tot op heden heel wat erfgoed na.

De kerk Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopneming  Veulen (***)

ORATORIUM . Het oratorium – één travee met rondboogramen in de tweezijdige sluiting (zie foto intro) – bevindt zich in het verlengde van het noordelijk zijkoor. Het werd samen met de zijbeuken, pseudo-transeptarmen en zijkoren in 1910-14 in neogotische stijl herbouwd maar het bestond reeds in de 17^de eeuw. De aparte buitendeur is gevat een rondbogig lijstwerk. De bepleisterde muren en plafonds zijn versierd met geschilderde blazoenen.

KERK. De beschermde parochiekerk van Veulen verwierf haar huidig uitzicht tijdens ingrijpende verbouwingen en uitbreidingswerken in 1910-14 o.l.v. de architecten H. Martens en V. Lenertz. Van de oude kerk bleven toen alleen de romaans-gotische toren (ca. 1265 en 1450-60) en de gotische as “middenbeuk-koor” (1450-60) bewaard. Zowel de gotische als neogotische gevels bestaan uit bleekkleurige Maastrichtersteen. De kasteelfamilie d’Argenteau drukte haar stempel op het interieur met zijn onvolprezen cassettenplafond … het mooiste van Vlaanderen! Het schilderij (ca. 1627) met gravin Marie d’Argenteau, biddend bij het beeld van Sint-Anna-ten-drieën en geruggesteund door een gekroonde madonna, is mogelijks een zelfportret. Een paneel-schilderij (ca. 1700) toont de wapens van families de Berlo en d’Argenteau. ‘Open kerk’. In dienst.

KASTEEL. De kasteelsite Veulen heeft Loonse roots (12-13^de eeuw). Maasstijl (17-18^de eeuw) voert momenteel de stilistische grondtoon. Toonaangevende geslachten waren de families de Merode, de Berlo, de Mercy d’Argenteau en de Donnea.

De Sint-Martinuskerk – Heers (***)

ORATORIUM. Het laatclassicistisch oratorium, het enige restant van een 18^de-eeuwse bouwfase, bevindt zich op de plaats van het noordelijk zijkoor. Het grondplan bestaat uit één rechte travee (met een groot rondboograam) en een aanleunend driezijdig portaal met een rechthoekige deurlijst. Voor het lijstwerk van het oratorium werd harde kalksteen (arduin) gebruikt; elders zijn de lijsten in zachtere Maastrichtersteen uitgevoerd. Het is bedekt met een schilddak. Het oratorium dat de hechte band tussen de kerk en kasteel concretiseert, staat binnenin enkel in verbinding met het hoofdkoor. Het glasraam is geschonken door de familie Desmaisières, de laatste adellijke familie die het kasteel van Heers bewoonde. Via een ijzeren hek in de bakstenen kerkhofmuur en een privaat wegeltje is het oratorium vanuit de kasteelsite bereikbaar.

KERK. Het laatgotisch hoofdkoor dateert uit het laatste kwart van de 15^de eeuw en is een tijdgenoot van het nabije, bouwkundig zwaar beproefde kasteel van Heers. De rest van de kerk werd in 1913-14 in neogotische stijl en rekening houdend met de stilistische grondtoon van het oudere koor vernieuwd. De heren van Heers drukten hun stempel op de aankleding en de curiosa van het interieur. Daarom moet een volledig cultuurhistorisch bezoek aan de kasteelsite eindigen met een rondwandeling in het kerkinterieur. Op slot. In dienst.

KASTEEL. Raes van Heers (1418-77), Haspengouwer in hart en nieren, maakte het minigraafschap Heers groot zowel in Loonse als in Luikse ‘dienst’. De Brabantse familie de la Rivière is de bouwheer van het huidig kasteel annex hoeve (15-17^de eeuw). De grootste erfgoedwaarde van het kasteel – niet alleen op lokaal en regionaal vlak maar zeker op Vlaams niveau – is het feit dat de laatgotische en vroegrenaissancistische kern nog steeds zichtbaar aanwezig is. Het kasteel van Heers staat al decennia te verkommeren. Momenteel gebeuren o.l.v. van Herita vzw. geregeld opknapsessies en instandhoudingswerken door vrijwilligers maar meer dan het sensibiliseren van de bevolking voor de teloorgang van uniek erfgoed is dat m.i. helaas niet. Het ontbreekt de Vlaamse Overheid aan politieke wil en visie om op de grens met het Waals gewest een prestigieus en duurzaam project te ontwikkelen. De residerende geslachten die Heers groot maakten, onderhielden en lieten verkommeren waren van Heers, de la Rivière, de Stockhem en Desmaisières.

Kerk Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming – Heks (***)

ORATORIUM. Het grafelijk oratorium (ca. 1850) ontvouwt zich als een haakse zijkapel, aanleunend tegen de noordelijke gevel van het koor. Het is een neoclassicistische kapel van één travee met een rondboograam en een zadeldak. Op de puntgevel rust een arduinen kruis. Voor de rondbogige buitendeur staat een decoratief afdak. De stilistisch analoge annex tegen de zuidelijke koorgevel is de sacristie, verbonden door een poortje in de kerkhofmuur met de tuin van de aanpalende pastorie. Oratorium en sacristie staan inwendig via klassieke portalen in verbinding met het hoofdkoor. In het oratorium staan enkele originele bidstoelen. Een marmeren gedenksteen, een buste en een obiit herinneren aan kanunnik de Velbrück.

KERK. Van het oude kerkje, toegankelijk vanuit de Henestraat en toegewijd aan Sint-Aldegondis, bleef niets bewaard. De relatie tussen deze parochiekerk (1850-51) – het prototype van neoclassicistische kerkenbouw in Haspengouw! – en het kasteel van Heks is frappant. Architect Van Asselghem tekende het ontwerp; de adellijke familie Marchant et d’Ansembourg, erfgenaam van prins-bisschop de Velbrück, was medefinancier en drukte vooral haar stempel op de aankleding van het interieur, o.a. het weelderig neorococo-stucwerk in het koor. De stoffelijke resten van prins-bisschop de Velbruck, aanvankelijk in Luik begraven, werden in 1939 naar Heks overgebracht. Op slot. In dienst.

KASTEEL. Omstreeks 1760 vertrouwde het Luikse Sint-Lambertuskapel – uit pure geldnood – Heks toe aan één van zijn leden, nl. kanunnik François- Charles de Velbrück. Na diens benoeming (1772) tot prins-bisschop van Luik liet de Velbrück in zijn pastorale Heks een riant buiten- en jachtverblijf in laatclassicistische stijl bouwen. Na zijn dood (1784) erfde zijn petekind, graaf Romain-Joseph de Marchant et d’Ansembourg (een zoon van zijn zus), het uitgestrekte landgoed. Deze familie bekostigde de bouw van de kerk en het oratorium. Momenteel is het landgoed Hex eigendom van de familie d’Ursel.

De Sint-Martinuskerk – Stevoort (**)

ORATORIUM. Tegen de koorgevel van de Stevoortse Sint-Martinuskerk kleeft het meest volumineuze en luxueuze oratorium van Haspengouw. De bakstenen gevels zijn opgesmukt met lijstwerk in grijze kalksteen. Het classicistisch oratorium, een ontwerp van de Luikse architect Barthélemy Digneffe, dateert uit 1787. Deze annex, gebouwd als grafkapel voor kasteelheer N.J. de Libotton, benadrukt de historische relatie tussen de kerk en het kasteel. De noordgevel is opgevat als een klassiek risaliet dat bij de burgerlijke bouwkunst in de tweede helft van de 18^de eeuw gebruikelijk was. In het bekronend driehoekig fronton staan de wapenschilden van de families de Libotton en de Thiers. Binnenin charmeert de herenkapel door het stukwerk in Louis XVI-stijl, de overgang van het rococo naar het classicisme. Bijzonder is de perspectiefschildering “Hemelvaart van Maria” – in temperaverf – op het plafond van deze kapel. Momenteel is het interieur van de kapel vanuit het koor niet meer zichtbaar.

KERK. De Sint-Martinuskerk – een beschermd monument en dorpsgezicht – is het resultaat van meerdere bouwfasen. De renaissancetoren (1557), opgetrokken in ijzerzandsteen, vertoont laatgotische reminiscenties. De as middenbeuk-koor is classicistisch en dateert uit 1787. In 1891 verwierf de benedenkerk door de aanbouw van neoclassicistische zijbeuken een driebeukig karakter. In 2003 werd het interieur modern heringericht … een voorbeeld van geslaagde vernieuwing! Open . In dienst.

KASTEEL. De voormalige residentie van de heren van Stevoort is thans geïntegreerd in de middelbare school i-mas, voorheen Mariaburcht. De classicistische kern van het huidig kasteel dateert van ca. 1769 toen de site bewoond was door het echtpaar N.J. de Libotton – M.A. de Thier. De vroegste vermelding van een op deze site residerende heer van Steynvorde dateert uit 1364.

De Sint-Gertrudiskerk – Kuringen (*)

ORATORIUM. In de oksel van het zuidertransept en het koor liet prins-bisschop Erard van der Marck (1505-38) een laatgotisch oratorium bouwen. Deze bakstenen annex was ook de persoonlijke bidkapel van prins-bisschop Joris van Oostenrijk; op het reliëf aangebracht op de steunbeer naast de kapel, is de schenking van diens hart aan kerkpatrones Gertrudis van Nijvel afgebeeld. De buitendeur, waarvan de contouren nog vaag zichtbaar zijn, werd in 1965 dichtgemetseld. Het oratorium was tot voor kort ingericht als doopkapel; thans is het een afgesloten ruimte.

KERK. De beschermde Sint-Gertrudiskerk is gebouwd op het neerhof van het Prinsenhof. De oostpartij is uitgevoerd in 14-15^de-eeuwse Demergotiek. De benedenkerk werd in de 18^de eeuw classicistisch vergroot en verbouwd. In 1901 werd de ijzerzandstenen westtoren in neogotische stijl heropgebouwd.  Open. In dienst.

KASTEEL. Na hun ‘vlucht’ uit Borgloon (na 1179) bouwden de graven van Loon een grafelijke laagteburcht aan de Demer te Kuringen. Over de Loonse Successieoorlog (1336-66) heen en tot in de loop van de 16^de eeuw fungeerde deze site als leenzaal annex ‘Loons buitenverblijf’ van de Luikse prins-bisschop. Nadien raakte het Prinsenhof, a fortiori de monumentale waterburcht, in verval en kwijnde volledig weg. Op deze historische site staat nu een banaal neorenaissancistisch landhuis uit 1912.

De Sint-Martinuskerk – Groot-Gelmen (*)

ORATORIUM. De aanbouw (ca. 1880) ter hoogte van de noordgevel van het koor was tot 1960 het oratorium van de kasteelfamilie Ulens … vandaar de aparte toegangsdeur. Het is het enige oratorium, verbonden aan een Haspengouwse plattelandskerk, dat niet gebouwd werd door een klassieke adellijke familie.

KERK. De oude kerk werd in 1878 gesloopt; of er een oratorium aan verbonden was, is mij niet bekend. De huidige niet-georiënteerde en overwegend neoromaanse kruisbasilica is gebouwd in 1880 naar een ontwerp van de Luikse architect Isidore Gérard. Op slot. In dienst.

KASTEEL. Hoewel de historiek van Chateau de la Motte het hele tweede millennium overspant, verwierf het gebouwenbestand zijn huidig uitzicht in de periode 1861-68 toen het i.o.v. notaris Paul Ulens en naar een ontwerp van de Luikse architect Isidore Gérard grondig gerestaureerd werd. Uniek maar schier onbekend is de in het kasteel ingekapselde houten mottetoren uit de Loonse tijd! Chateau de la Motte heeft momenteel een horecafunctie. De eigenaar, familie Van Vloten, kocht onlangs ook het kasteel van Hoepertingen met het plan ook daar kortelings horecafaciliteiten aan te bieden.

De Sint-Alfonskerk – Bommershoven (****)

ORATORIUM. Tegen de kasteelkant van kerkkoor kleeft het oratorium van de familie Marteau de Naveau, de adellijke bewoners van het aanpalend kasteel van Bommershoven. Het is opgevat als een haakse kapel van één travee met een vlakke sluiting; het timpaan van het driehoekig fronton is versierd met het wapenschild van de familie Marteau de Naveau. De oculus naast de toegangsdeur is ontleend aan de vormentaal van het rococo, de stilistische grondtoon van het kasteel. Het overluifeld portaal is via een geplaveid pad verbonden met een poortje in de kasteelmuur. Deze deur zal echter in de toekomst dicht blijven want de kasteelfamilie heeft het oratorium aan de kerkfabriek/gemeente geschonken. Niettemin vinden we het oratorium van de ontwijde Sint-Alfonskerk het meest gave en typische van het assortiment oratoria in Haspengouw. Binnenin bevindt zich een zwart marmeren gedenksteen met heel wat – in het Latijn geformuleerde – genealogische informatie omtrent de adellijke families die in het aanpalend kasteel resideerden en resideren

KERK. De Sint-Alfonskerk is een niet-georiënteerde, neoclassicistische zaalkerk. Ze werd in 1841-44 gebouwd naar een ontwerp van de provinciale architect L. Jaminé. Op slot. Uit dienst. De kerk is herbestemd tot een erfgoeddepot. In het interieur van deze depotkerk is een brede waaier ‘erfgoedstukken’ uit recent opgedoekte parochiekerken in Borgloon ondergebracht. Of en in welke mate de beschermde Sint-Alfonskerk in de toekomst voor de cultuur- en erfgoedtoerist ‘toegankelijk’ zal zijn, is op dit ogenblik nog niet duidelijk.  

KASTEEL. Het rococo-kasteel van Bommershoven werd tussen 1759 en 1761gebouwd i.o.v. Marcel-Gérard Magnée, ambtenaar bij de Staten van het land van Luik en het graafschap Loon. In de tweede helft van de 19^de eeuw werd het domein door huwelijk bezit van de Waalse familie Naveau de Marteau.

De Sint-Harlindis- en Relinduskerk – Ordingen (*)

ORATORIUM. De noordelijke ‘sacristie’ was destijds het oratorium van de familie de Pitteurs, voormalige eigenaars van de commanderij van Ordingen. Het betreft een ruimte van één travee met een vlakke sluiting. Steunberen, de spitsbogige deur en dito ramen benadrukken het neogotisch stijlconcept. De ‘info’, geschreven op de natuurstenen gevelsteen, is door verwering onleesbaar geworden. De eigenlijk sacristie, aanleunend tegen de zuidelijke koorgevel, is naar volume en stijl het spiegelbeeld van het oratorium.

KERK. De neogotische parochiekerk (1855-58), gebouwd i.o.v. baron Leon de Pitteurs-Hiégaerts, is een ontwerp van de Luikse architect Isidore Gérard. De oude bouwvallige kerk stond ca. 300 meter ten noorden van de huidige kerk, vlak bij de commanderij. Op slot. Buiten dienst. De kerk staat sinds de zomer ’23 te koop; bieden kan vanaf één euro op het online biedingsplatform Biddit!  

KASTEEL. De kasteelsite van Ordingen blikt terug op een geanimeerde geschiedenis. In de 11-12^de eeuw ontstond ze als een klassieke Loonse burchtsite met een opper-neerhofstructuur. Van 1611 tot 1794 was het één van de twaalf commanderijen die afhingen van de landcommanderij Alden Biesen. In het begin van de 19^de eeuw werd de voormalige commanderijsite bezit van de familie de Pitteurs-Hiégaerts, een (kool)steenrijke Luikse familie die na de Franse Revolutie meerdere verbeurd verklaarde goederen in de omgeving van Sint-Truiden opkocht. Het religieus gebouwenbestand werd in de tweede helft van de 19^de eeuw getransformeerd tot een neorenaissancistisch kasteel. Het poortgebouw en de neerhofgebouwen werden gerestaureerd. Momenteel maakt het kasteel van Ordingen furore als vijfsterrenrestaurant, annex het gastronomisch restaurant Aurum en Bistro Richard

Verdwenen oratoria

We zijn van mening dat er in de Haspengouwse kasteeldorpen ooit nog meer kerken met oratoria geweest zijn. Hiervoor komen o.m. de parochiekerken van Guigoven, Gotem, Rijkel en Gors-Opleeuw in aanmerking. Al deze kerken hebben immers een kasteel van Loonse komaf (12/13^de eeuw) in hun onmiddellijke buurt maar werden in de tweede helft van de 19^de eeuw herbouwd – sommige zelfs op een andere locatie – of grondig gerestaureerd. Omdat er toen geen fervente ‘bidders’ van de adelstand meer waren, bleven de oratoria in deze bouwfase achterwege. Bovendien zijn de private bidkapellen van de burchtheren van o.a. Borgloon, Brustem en Montenaken, gebouwd op het neerhof van hun burchtdomein, al redelijk vroeg uitgegroeid tot volwaardige parochiekerken voor de lokale bevolking.

Rutten … de eerste oratoria van Haspengouw!

Volgens de ‘Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed in Vlaanderen’ (1990) is de Sint-Martinusparochie van Rutten zeer oud (7^de eeuw) en bezat ze mogelijks het eerste oratorium van Haspengouw. Wellicht gaat hier om een embryonale private gebedsruimte, bestemd voor adellijke lieden en religieuzen die in deze toen nog dunbevolkte en bosrijke regio op bezoek of doortocht waren. Het oratorium van Rutten werd door Karolingische vorsten aan de abdij van Selingenstad (nabij Frankfurt am Main) geschonken en kwam na een ruilovereenkomst in 1018 in bezit van de benedictijnerabdij van Burtscheid (Aken). Deze voorgeschiedenis, gebaseerd op adellijke figuren en toonaangevende Duitse abdijen, verklaart wellicht waarom Rutten, samen met Kortessem (ook een zeer vroege religieuze stichting), de enige twee Haspengouwse plattelandsdorpen met een kanunnikenkapittel (tot 1794) waren. We gaan ervan uit dat het vroegmiddeleeuws oratorium van Rutten later plaats ruimde voor de Sint-Martinuskerk van het huidige Rutten.

De term oratorium wordt in de literatuur ook gebruikt voor een grafkapel, “gebouwd bij graftombes van martelaren zodat de gelovigen konden bidden op de plek waar voorvechters van het christelijk geloof vermoord werden”. Dit brengt ons bij de Friese pelgrim Evermarus en zijn gezelschap die omstreeks 700 in Rutten overvallen, vermoord en begraven werden. De Sint-Evermaruskapel werd in de loop de eeuwen meermaals herbouwd, de huidige dateert uit 1784. Jaarlijks op 1 mei maakt geheel Rutten zich op voor de Sint-Evermarusfeesten en het mirakelspel. Voor meer informatie: ‘Religieus Erfgoed in Haspengouw. pp. 162-163. Georeto-Geogidsen, Kortessem. 2012. (Er zijn nog een 20-tal exemplaren van dit boek beschikbaar). Of er enige historische verwantschap en/of congruentie is tussen de twee oratoria op het grondgebied van Rutten laat ik gaarne over aan toekomstige vorsers.

Geestelijk zangstuk of bijbels muziekdrama …

In erfgoedkringen klinken oratoria dus als muziek in de oren. Ik heb het in deze bijdrage evenwel niet over de momenteel wellicht meest bekende betekenis van de term ‘oratorium’, nl. een bijbels muziekdrama of geestelijk zangstuk. Dergelijke muziekstukken verwijzen naar het Oratorio (bidkapel) van de Chiesa Nuova te Rome waar de congregatie van de oratorianen of oratoren tijdens hun bijeenkomsten van gebed en ontmoeting deze muziekvorm ontwikkelden. De oratorianen is een gemeenschap van apostolisch leven door seculiere geestelijken, gesticht in 1574 door Philippus Neri (1515-95). Laten we in deze wereldwijd sombere tijden rond de jaarwisseling 2023-24 even bezinnen bij de muziek van Bachs Weihnachtsoratorium … een ode aan de wonderbaarlijke (weder)geboorte van Christus in een wereld van oorlog her en der, onschuldig bloedvergieten en zinloos geweld. Aan allen die mijn erfgoed-oratorium tot hier gelezen hebben, wens ik in alle nederigheid een vredevol Kerstfeest 2023 en een menswaardig perspectief voor 2024!  

Lapis, mors-abolescens.
13 december 2023