Eind 2022 wijdde ik in mijn blogreeks ‘Haspengouw Overleeft’ een bijdrage aan de burcht van Kolmont. Bij wijze van inleiding citeer in enkele zinnen uit de slotparagraaf van toen. “De burchtruïne van Kolmont etaleert een onvolprezen staaltje van middeleeuwse krijgsbouwkunde, historisch en architecturaal één van de belangrijkste van gans Haspengouw en ver daarbuiten. Helaas, deze site op ligt verboden terrein en kan of mag door de cultuurtoerist niet benaderd of bezocht worden. Zelfs van op afstand, langs de openbare weg – in casu de Burchtstraat - is geen enkel sensibiliserend infopaneel te bespeuren”. Dit citaat is bij de publicatie van onderhavige blog nog steeds van toepassing. Maar toch, er is heel recentelijk een sprankeltje hoop opgedoken … mogelijks wordt de ruïne als een volwaardig Vlaams monument erkend. De mallemolen draait. En daarna kan er gedokterd worden aan een passende ontsluiting, een delicate evenwichtsoefening tussen natuur- en erfgoedwaarden!   

Natuurdomein Kolmont

Momenteel en dit sinds 1993-95 is het Agentschap Natuur en Bos (ANB) eigenaar en beheerder van het erkend natuurdomein Kolmont, gelegen op het grondgebied van de gemeente Tongeren. Volgens een ministerieel besluit – op 24 februari 2022 ondertekend door Zuhal Demir (N-VA), Vlaams minister van Justitie, Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme – is het domein niet toegankelijk voor het publiek. In het hogergenoemd besluit lezen we dat het domein een burchtruïne die beschermd is door de wetgeving inzake Onroerend Erfgoed (n.v.d.r.: dit blijkt onjuist te zijn, zie infra), een bosreservaat dat om wetenschappelijke redenen wordt overgelaten aan en beheerd door natuurlijke processen en kwetsbare beemden in de alluviale vlakte van de Fonteinbeek bevat. Geen van deze drie biotopen verdraagt recreatief medegebruik. Het bos, inclusief de burchtruïne, situeert zich geografisch op de steile noordelijke helling van het Fonteinbeekdal, begrensd door de hoogtelijnen van 68 en 108 meter. Op de Villaretkaart (1745) is deze helling onbebost; op de Ferrariskaart (ca. 1775) ontvouwt zich er wel een bos. Vermoedelijk is het Kolmontbos (17,6ha) het resultaat van de herbebossingsdecreten onder het Oostenrijks bewind onder Maria Theresia. In dit zgn. ‘oud bos’ gedijen tal van monumentale beuken en zomereiken die best enkele honderden jaren oud zijn. Naar verluidt is het Kolmontbos één van de bossen met de grootste dichtheid aan zware bomen in Vlaanderen. Overeenkomstig de beheersoptie komt er ook veel dood hout voor. Kortom, het Kolmontbos is zeer terecht een natuurmonument.

De vaststelling

Het Agentschap Onroerend Erfgoed – deze Vlaamse overheidsdienst ressorteert onder de bevoegdheid van Matthias Diependaele (N-VA), Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed – ‘heeft vastgesteld dat de burcht van Kolmont bouwkundig erfgoed is; deze vaststelling is geldig vanaf 1 februari 2018’. Fantastisch! Uit wat voorafgaat blijkt dus dat het natuurdomein Kolmont inzake natuur een wettelijke bescherming geniet maar dat de ‘vastgestelde’ burchtruïne, die een inherent deel van dat domein is, geen beschermd monument is. Misschien en hopelijk komt hierin in de nabije of een verdere toekomst verandering en/of verduidelijking. Want het stadsbestuur van Tongeren heeft onlangs – op 1 december 2023 om precies te zijn – een positief advies gegeven om de iconische burchtruïne Kolmont te beschermen als monument, landschap en archeologische site. Het besluit tot voorlopige bescherming ligt momenteel bij Matthias Diependaele. Als supplementaire documentatie en argumentatie lieten de Tongerse stadsdiensten, o.l.v. stadsarchivaris Steven Vandewal, een 3D-animatie ontwikkelen die de grootsheid van de burcht in zijn glorietijd (12-15^de eeuw) uitstraalt. Indrukwekkend hoe moderne technieken het verleden weer tot leven wekken. Ik krijg er zowaar een euforisch déjà vu-gevoel bij: Kolmont, het Land van Nu of Nooit 2.0! Belangstellenden kunnen deze video bekijken en bewonderen bij Visit Tongeren, gehuisvest in de voormalige Gasthuiskapel. Burgemeester Patrick Dewael (Open-Vld): “Ik ben de bescherming van de ruïne gunstig genegen. Alle adviezen zijn binnen, nu kan de administratie een voorlopige bescherming opstarten”.

Kat en hond

Dat deze administratieve stap uiteindelijk dan toch gezet wordt streelt mijn cultuurtoeristische genegenheid voor de regio Haspengouw. Waarom dit initiatief precies nu genomen wordt is mij een raadsel. Zou het een reactie zijn op mijn smeekbede tot erkenning en bescherming van deze historische burchtsite die ik ventileerde in mijn blog “Kolmont, een vergeten bergvesting” (2022)? Wie zal het zeggen? Heeft het te maken met de op til zijnde gemeenteraadsverkiezingen waarna, vanaf begin 2025, het Luikse Tongeren en het Loonse Borgloon tot één kunstmatig geheel versmelten? Een verkiezingsbelofte? Beide regionale grootmachten kruisten tijdens het tweede millennium meermaals als kat en hond de degens. In 1179 hebben de strooplekkers Tongeren in brand gestoken, terwijl de botties na 1489 hun stadsomwalling herstelden met stenen geplunderd uit de toen zwaar toegetakelde Loonse Kolmontburcht. Vergeef me het in de vorige zin geslopen anachronisme: de spotnamen strooplekker en bottie – immaterieel erfgoed, toch! – zijn immers pas vanaf de tweede helft van de 19^de eeuw in omloop. Moeten we de intentie tot rehabilitatie van de Kolmontse burchtruïne interpreteren als een verzoening tussen beide opponenten? Kwestie van met een propere lei te beginnen!

Vannieuwkerke en De Cauwer

Ik kijk nu al reikhalzend uit naar het nakend EK Wielrennen op de weg. De sportieve ontknoping van deze wedstrijd (11-15 september 2024) zal zich immers in de heuvelzone tussen Borgloon en Tongeren afspelen. De rechtstreekse TV-uitzending van een dergelijk evenement wordt vaak aangegrepen als een toeristische promotie voor de regio. Zal men bij de beklimmingen van de Kolmontberg via de Burchtstraat de burchtruïne in beeld brengen? Wat zal wielerverslaggever Karl Vannieuwkerke hierbij dan vertellen? Durft ie zeggen dat het één van de oudste nog bewaarde militaire bolwerken van Vlaanderen is, maar dat de ‘stenen van de burchtruïne’ helaas nog altijd niet wettelijk beschermd zijn? En fixeert co-commentator José De Cauwer dit beeld dan met een van zijn gevleugelde quotes : “fe-no-me-naal, het zou zo maar eens kunnen”? Hoe dan ook, ik hoop dat de burchtruïne van Kolmont zijn “marathon” ter bescherming wint en zich binnenkort officieel tot ‘monument’ mag kronen. Een dergelijke promotie zou voor de ontwerpers van het in ontwikkeling zijnde fruitspoor, dat aan de voet van de burchtheuvel passeert, een bijkomende attractie zijn.

Illustratie: profiel van de Kolmontberg vanuit Piringen (bron: climbfinder.com)

Lapis, mors-abolescens.
7 februari 2024