Vermits in de monografie ‘Het Haspengouws kerkenlandschap’ (P. Diriken, Georeto, 2015) niet minder dan 171 kerken de revue passeren, zullen er in de ‘goede oude tijd’ ook een nagenoeg even groot aantal pastorieën geweest zijn: elke parochie had immers haar eigen pastoor, vaak bijgestaan door één of meerdere kapelaans! Na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-65) is het aantal geestelijken fors gedaald en kwamen her en der pastorieën leeg te staan. Het merendeel bleef echter bewaard, werd gerestaureerd en kreeg een andere functie, o.a. een private woning of horeca. De voormalige pastorieën geven een getrouw beeld van de (neo)classicistische herenhuizen waarin de gegoede burgerij in de 19^de eeuw woonde. Meerdere pastorieën zijn als monument beschermd of maken deel uit van een beschermd dorpsgezicht. Dit is o.m. het geval in het erfgoeddorp ’s Herenelderen (cfr. foto intro). Binnen het bestek van deze blog is het onbegonnen werk alle overlevende pastoorswoningen individueel te belichten. Daarom beperk ik mij noodgedwongen tot een twintigtal pastorieën op het Haspengouwse platteland, ingedeeld in enkele representatieve categorieën. 

1. Op het podium: een trio norbertijnenpastorieën

1.1. De witherenpastorie van Kozen

Dorpsstraat 1, Kozen/Nieuwerkerken

Historisch kader. De voormalige pastorie van Kozen heeft een historische band met de norbertijnenabdij van Averbode die er sinds 1230 het patronaatsrecht bezat. De oudste vermelding van een pastorie – een omgrachte hoeve! – op deze plaats dateert uit 1650. Van 1639 tot ca. 1700 was de norbertijnenpastoor van Kozen ook bevoegd voor de bediening van het mariaal bedevaartoord Kortenbos. Nadien verbleef de pastoor-norbertijn van het mariaal heiligdom Kortenbos in het zgn. ‘rectoraat’ … de architecturale kiem van het hedendaags ‘kasteel van Kortenbos’.

Architectuur. Volgens muurankers op de zuidgevel dateert het huidig gebouw uit 1718. Het betreft een eertijds omgracht (cfr. de kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, ca. 1775) dubbelhuis van zes traveeën en één bouwlaag onder een zadeldak met dakkapel. De bakstenen gevels zijn okerkleurig gekalkt. Decoratieve elementen zijn de ontlastingsbogen boven de hardstenen kruisramen, de overhoekse muizentandfries en het oculus boven het barok getint rondboogportaal. Tegen de zuidgevel kleeft een antieke zonnewijzer. De initialen SV op de smeedijzeren slotplaat van de achterdeur verwijzen naar de toenmalige abt en bouwheer Stephanus Vander Steghen. In het interieur charmeren enkele originele schouwen en plafondversieringen met het wapenschild en de statussymbolen (staf en mijter) van hogergenoemde abt. Stilistisch ontvouwt het gebouw zich als een combinatie van Loonse Maasstijl en Brabantse renaissancestijl. De voormalige pastorie van Kozen is dan ook terecht een beschermd monument (1979) en dorpsgezicht (2018); m.i. is het architecturaal de fraaiste pastorie op het Haspengouwse platteland.

Momenteel heeft deze historische pastoorswoning een horecafunctie … zoals de benaming ‘tapastorie’ suggereert. Meer informatie: www.tapastorie.be

1.2. De norbertijnenpastorie van Batsheers

Norbertijnenlaan, Batsheers/Heers

Historisch kader. In 1416 verwierf de abdij van Averbode de patronaats- en tiendrechten van de Sint-Stefanuskerk te Batsheers. In 1498 werden de piepkleine buurparochies Batsheers en Rukkelingen-Loon tot één parochie samengevoegd.

Architectuur. De als monument beschermde norbertijnenpastorie werd, net zoals de naburige parochiekerk, gebouwd in 1727-28. De late-maasstijl belichaamt de stilistische grondtoon van deze pastorie; in de noordgevel bleven de originele kruisramen bewaard. O.m. de bakstenen tandlijst en de hoekpilasters zijn ontleend aan het classicisme dat in de eerste helft van de 18^de eeuw zijn intrede deed in het Haspengouws architectuurlandschap. Bouwtechnisch is de pastorie een alleenstaand bakstenen dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder schilddak. Boven de deur van de achtergevel benadrukt het abtelijk wapen “CANDIDE 1728” van bouwheer Frederik vanden Panhuysen de historisch band met de Brabantse abdij van Averbode. De 18^de-eeuwse dienstgebouwen waaronder een koetshuis zijn inmiddels gesloopt: de afstand (ca. 60 kilometer) tussen Averbode en Batsheers werd indertijd immers met paard en kar afgelegd.

Batsheers heeft al geruime tijd geen inwonende pastoor meer; de Sint-Stefanuskerk is buiten dienst en wacht op een zinvolle herbestemming … niet evident in een piepkleine dorpsgemeenschap zoals Batsheers. De voormalige pastorie, gebouwd op een helling, is momenteel een private woning.

1.3. De witherenpastorie van Brustem

Burggracht 3-5, Brustem/Sint-Truiden

Historisch kader. Brustem, ooit een Loonse stad met een versterkte motteburcht en een volwaardige omwalling, degradeerde in de loop van de middeleeuwen tot een doorsnee Haspengouws landbouwdorp. De witheren van Averbode bezaten sinds 1232 en tot 1822 het patronaatsrecht van de parochie. In die hoedanigheid is abt Steven Vander Steghen (1698-1725) de bouwheer van de pastorie: het bouwjaar ‘1721’ en zijn verweerd abtelijk wapen zijn gebeiteld op een arduinen steen in de zuidgevel.

Architectuur. Het betreft een statig bakstenen dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder een leien wolvendak. In het lijstwerk verwerkte men vooral grijze maaskalksteen. Door 19^de-eeuwse aanpassingen bleef de achtergevel (N) origineler dan de voorgevel (Z): late Maasstijl (met kloosterkozijnen maar zonder natuurstenen speklagen) versus soberder neoclassicisme zijn er uiterlijke kenmerken van. De pastorie stond net buiten de in 1888 gedempte slotgracht. Momenteel is het een private woning.

2. Pastorieën met een adellijk strikje

2.1. De pastorie van Overrepen

Hasseltsesteenweg 607, Neerrepen, Tongeren

Historisch kader. Tot aan het eind van het ancien régime (1794) bezat de landcommandeur van Alden Biesen de kerkelijke rechten van Overrepen. De hoofdvleugel van het huidig L-vormig gebouwencomplex dateert uit 1658. In 1666 werden stallingen – thans een zaaltje  – rechts van het oorspronkelijk gebouw toegevoegd. Op de plaats van de haakse aanbouw stond aanvankelijk een tiendenschuur. Deze werd, omwille van ‘overbodig’, bij de restauratie (1846) o.l.v. architect L. Jaminé afgebroken en vervangen door de huidige gebouwen die oorspronkelijk ingericht waren als keuken en woning van de pastoorsmeid. Omwille van deze geanimeerde bouwgeschiedenis en de historische banden met de commanderij van Alden Biesen is de ommuurde pastorie van Overrepen, die één architecturaal geheel vormt met de Sint-Laurentiuskerk annex kerkhof, wettelijk en terecht beschermd als monument en dorpsgezicht (1981). De voormalige pastorie is thans een private woning.

Architectuur. Ondanks de oudere 17^de-eeuwse kern was de restauratie in 1846 bepalend voor het van het huidig L-vormig gebouwencomplex. De twee gebeeldhouwde hoofden boven de deur van de haakse aanbouw zouden afkomstig zijn van een romaanse doopvont. Binnenin staat een hardstenen schouw met het wapenschild van baron von Sickingen d’Ebernburg, landcommandeur van Alden Biesen van 1743 tot 1749. De vensterlijst van het ‘zaaltje’ is 1757 gedateerd.

2.2. Pastorie van Heks

Hekslaan 71, Heks/Heers

Historisch kader. Tot ca. 1775 stond de pastorie achter de hoge muur aan de overkant van de Hekslaan, ter hoogte van de parochiekerk. Bij de aanleg van het park en de tuinen in het decor van het prins-bisschoppelijk jacht- en buitenverblijf (1770-75) – thans beter bekend als het “Landgoed Hex” – werd het vervallen pastoriecomplex aldaar afgebroken en vervangen door de huidige pastorie naast de kerk.

Architectuur. Prins-bisschop François-Charles de Velbrück (1719-84) financierde naast zijn riant private jachtverblijf meerdere gebouwen in de dorpskom van zijn Heks, o.a. de kerk en de als monument beschermde pastorie. L.g. is een sober classicistisch gebouw uit 1777. Het sober hoofdgebouw is vijf traveeën breed, twee bouwlagen hoog en bedekt met een zadeldak. De raam- en deuropeningen in de witgeschilderde bakstenen gevels zijn gevat in een arduinen lijstwerk met segmentboogvormige bovendorpels. Aanpassingen en restauraties in 1874, 1900 en 1913 resulteerden in de stelselmatige afbraak van het aantal dienstgebouwen zoals een schuur en bakhuis.

Via een poortje in de aanpalende kerkhofmuur kon de pastoor rechtstreeks naar de sacristie van de parochiekerk. De neoclassicistische kerk Onze-Lieve-Vrouw-tenhemelopneming (1850-51) is anno 2025 één van de drie nog dienstdoende kerken in de federatie Heers.

2.3. De pastorie van Melveren

Sint-Godefridusstraat 7, Melveren/Sint-Truiden

Historisch kader. Het gehucht Melveren ligt op de noordelijke ‘abtsroute’, zowat halverwege het stadscentrum van Sint-Truiden en het voormalig abtelijk buitenverblijf ‘Nieuwenhoven’. Tot aan de Franse Revolutie (1794) waren de kerkelijke rechten van de parochie Melveren in bezit van de abt van de Truiense benedictijnenabdij. L.g. is dan ook de bouwheer van de pastorie van Melveren die uit de eerste helft van de 18^de eeuw dateert. De pastorie is enkele decennia ouder dan de nabije classicistische Salvator Mundikerk (1761). 

Architectuur. Bouwtechnisch betreft het een alleenstaand dubbelhuis met een duidelijk verschillend voor- en achteraanzicht (als gevolg van verbouwingen). In de bakstenen gevels – alleen de voorgevel is okerkleurig geschilderd – staan hardstenen kruisramen en bolkozijnen. De voortuin is geprivatiseerd door een bakstenen muur en een ijzeren hekken. De achterliggende pastorietuin ging (helaas) verloren bij de uitbreiding van het kerkhof. Het betrof naar verluidt een typische driedelige pastorietuin met achtereenvolgens een siertuin, een nutstuin (groenten en fruit) en – helemaal achteraan bij de Melsterbeek – een parkbosje (houtvoorraad).

2.4. De pastorie van Hoepertingen

Vedastusstraat 2, Hoepertingen/Borgloon

Historisch kader. Gedurende ruim een half millennium – tussen 1267 en 1794 – waren de kerkelijke rechten van de Sint-Vedastusparochie in handen van de cisterciënzerinnenabdij van Herkenrode. De huidige pastorie dateert uit 1790 toen Augustinne van Hamme abdis (1772-90) was. Haar kentekens – o.a. de wapenspreuk ‘regique deoque’ – staan boven het zuidelijk portaal van de Sint-Vedastuskerk.

Architectuur.  De laatclassicistische pastorie heeft een traditioneel uitzicht: een alleenstaand breedhuis van het dubbelhuistype, vijf traveeën breed, twee bouwlagen hoog en bedekt met een zadeldak. Het lijstwerk in de bakstenen gevels is van Ardeense kalksteen (Viseaan). Het ornament op het mergelzandstenen paneel boven de deur is helaas verdwenen. Kerk en pastorie zijn als monument en dorpsgezicht beschermd (1981). De pastorie, gerestaureerd in 1874 en 1994, is tot een private herenwoning herbestemd.

3. Pastorieën met een hedendaagse horecafunctie

3.1. De pastorie van Mechelen-Bovelingen 

Bovelingenstraat 165, Mechelen-Bovelingen/Heers

Historisch kader. De voormalige pastorie staat tussen de oude kerksite (thans kerkhof; Schoolstraat) en de huidige Sint-Annakerk (1910; Bovelingenstraat/Darisstraat). Tijdens de opnames en voorbereiding van de Eén-serie Katarakt (2006-07) was het gebouw de uitvalsbasis van de ‘crew’. Nadien werd het een herberg en onthaalcentrum voor de toeristen en recreanten die de regio naar aanleiding van het Katarakt-verhaal bezochten. Maar dit bleek onvoldoende om het toerisme duurzaam te bevorderen. Een eerste poging om er een kwaliteitsvol restaurant van te maken, strandde na enkele jaren.

Architectuur. De pastorie is een creatie uit 1859 (cfr. gevelsteen boven de deur) van de Hasseltse architect Herman Jaminé. Het betreft een alleenstaand neoclassicistisch dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen, bedekt met een schilddak. Natuurstenen pilasters met Ionisch kapitelen accentueren de middenrisaliet die met een driehoekig fronton bekroond is.

In het voorjaar van 2025 kreeg de voormalige pastorie van Mechelen-Bovelingen een nieuwe invulling onder de eigentijdse benaming “B&B Pastorij Huys”. Maxime Vanmarsenille – de naam herinnert aan de mysterieus verdwenen middeleeuwse locatie “Marsnil’ elders in het dorp – en Laura Noppe zijn de enthousiaste eigenaars van dit gastenverblijf (5 kamers). Ook niet-gasten zijn er welkom in hun bistro met een gevarieerd aanbod. Meer info: www.pastorijhuys.be  

3.2. Pastorie van Gors-Opleeuw

Sint-Martinusstraat 34, Gors-Opleeuw/Borgloon

Historisch kader. Gors-Opleeuw voert, samen met ’s Herenelderen, de lijst van meest authentieke kasteeldorpen in Haspengouw aan. Het grotendeels ommuurd kasteel van Gors annex kasteel- & wijnhoeve enerzijds en de kerksite inclusief het kerkhof en de pastorie anderzijds beheersen het centrum van dit “museumdorp”. De pastorie bevindt zich in een ruime tuin, vlak naast de ommuurde kerksite. Een poortje in de kerkhofmuur verbindt de pastoriesite met de kerk die anno 2025 in de steigers staat. De nochtans beschermde manège, een aanhorigheid van het kasteel, is momenteel dakloos!  

Architectuur. De pastorie, een ontwerp van architect L. Jaminé (Hasselt), dateert van 1841-44. Het betreft een bakstenen, alleenstaand, neoclassicistisch dubbelhuis van drie/vijf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak.

De voormalige pastorie van Gors-Opleeuw is herbestemd tot een sfeervol hotel, een verrassende bistro en een restaurant dat ‘bio’ en ‘lokaal’ hoog in het vaandel voert. Het hotel is een project in de sociale economie en ressorteert onder de koepel Maatwerkbedrijf De Wroeter vzw. Voor meer info en reserveringen: www.depastorie.be

3.3. Pastorie van Beverst

Beverststraat 4, Beverst/Bilzen

Architectuur. De neoclassicistische pastoorswoning dateert uit de tweede helft van de 19^de eeuw. Het concept is klassiek: een alleenstaand bakstenen breedhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak; lagere annexen onder zadeldak. Middenrisaliet geaccentueerd met een ‘Vlaams’ trapgeveltje. Hoekrisalieten. Samen met de ommuurde tuin en twee oude hoeven stoffeert de voormalige pastorie, eigendom van de stad Bilzen-Hoeselt, een beschermd dorpsgezicht.

Medio oktober ‘25 werd in de voormalige pastorie een ijssalon geopend. Het betreft een sociaal project waar Heide Atelier vzw – met financiële steun van het LEADER-programma ‘Haspengouw-Zuidoost’ – jongeren met een niet-aangeboren hersenletsel of autisme begeleid en opgeleid worden naar een betaalde job. De vroegere living van de pastoor is omgebouwd tot een modern salon met een 30-tal zitplaatsen. Tegen de achtergevel kleeft een moderne serre, de zgn. “zoete living”. Op de bovenverdieping staan vergaderlokalen ter beschikking van de plaatselijke verenigingen. Limburgs gedeputeerde Inge Moors: “Heide Atelier Beverst bewijst wat er mogelijk is wanneer ondernemerschap en gemeenschap elkaar versterken. Dit is precies waar LEADER voor staat: investeren in mensen, dorpen en verbondenheid”.

3.4. Pastorieën van Millen en Vorsen

De neoclassicistische pastorie van Millen, ontworpen door provinciaal architect Jaminé, dateert uit 1836. Het gebouw (Tikkelsteeg 8, Millen/Riemst) werd onlangs verbouwd en uitgebreid tot een driesterrenhotel. Meer informatie en reservatie op www.tweebroeders.be

Het kleine Vorsen aait de taalgrens. De neoclassicistische pastorie (Hoogstraat 32, Vorsen/Gingelom) uit 1845 werd verbouwd en gerenoveerd tot een hotel met de tweetalige benaming ‘De Pastorij van Vorsen – La Cure de Fresin’. Meer info: www.de-pastorij-van-vorsen-la-cure-de-fresin.be

4. Pastorieën in streekeigen mergelzandsteen

4.1 De voormalige pastorie van Zussen

Pastoor Bollenstraat 8, Zichen-Zussen-Bolder/Riemst.

De (neo)classicistische pastorie van Zussen dateert uit 1843; aan het eind van de 19^de eeuw werden enkele secundaire aanpassingen uitgevoerd. Bouwkundig betreft het een breedhuis van het dubbelhuistype: vijf traveeën en twee bouwlagen onder schilddak. De gevels zijn opgetrokken in mergelzandsteen, ontgonnen in de plaatselijke ondergrond waarin zich een doolhof van mergelgangen bevindt; geregeld wordt er gewag gemaakt van instortingen. Als decoratieve elementen in de gevels vestigen we de aandacht op o.m. kroonlijsten, hoekpilasters, kapitelen en decoratieve sluitstenen.

In de voormalige pastorie woonden in een tijdspanne van anderhalve eeuw acht pastoors. In 1988 trok de laatste parochieherder de deur dicht. In 1995 nam de kleuterklas van de vrije basisschool Trudo zijn intrek in het gebouw. In 2007 sloot het kerkbestuur Sint-Genoveva met de school een erfpachtovereenkomst voor vijftig jaar af. Kort nadien werd een dossier voor noodzakelijke instandhoudingswerken opgesteld. Begin 2022 maakte Vlaams minister voor Onroerend Erfgoed 136 000 euro vrij voor de restauratie. Momenteel staat de voormalige pastorie van Zussen in de restauratiesteigers … vandaar geen kleurenfoto. 

4.2 Pastorie van Zichen

Kerkstraat 45-46, Zichen-Zussen-Bolder/Riemst.

Het betreft een alleenstaand, neoclassicistisch dubbelhuis uit de tweede helft van de 19^de eeuw: drie traveeën breed, twee bouwlagen hoog en bedekt met een zadeldak. Mergelzandstenen gevels; driehoekig fronton met oculus. Aanleunende lagere aanbouwsels.

De bevallige pastorietuin – eertijds o.m. sier- en breviertuin … herinneringen uit mijn jeugd! – ligt lager dan het kerkhof en is grotendeels ommuurd; in het verleden werd deze tuin meermaals verkleind. Centrale graszone met wandelpaden, beboomde randzone. Buxushagen, beplantingsmassieven. Tuinkamer met ovaal grondplan. Ondanks tal van wijzigingen noemen ‘specialisten’ het een interessante tuin waarin de driedeling van weleer nog vaag is: een siertuin, een moestuin en een houtvoorraadtuin.

De pastorie van Zichen, anno 2025 nog steeds in functie als pastoorswoning, is een beschermd monument dat tevens deel uitmaakt van een beschermd dorpsgezicht (1995).

4.3 Pastorie van Kanne

Sint-Hubertusstraat 11, Kanne/Riemst.

Esthetisch neogotisch gebouw uit 1903 – ontworpen door architect Mathieu Christiaens – met zichtbare invloed van de Hoog-Victoriaanse, Engelse neogotiek. Alleenstaand gebouw met L-vormige plattegrond; lijstgevels in mergelzandsteen. Typisch voor het stijlconcept dat in de architectuur van de Haspengouwse pastorieën eerder zeldzaam is, zijn het tudorboogvormig portaal en de accolades ter hoogte van de bovendorpels van de raamlijsten. Na het vertrek van de laatste pastoor werd het pand verwaarloosd en deels ontmanteld; leegstand eiste zijn tol. De voormalige pastorie werd in 2006 als monument beschermd omwille van de historische en architecturale waarde. 

De gebouw wordt in de nabije toekomst o.l.v. architect Peter Smeets gerestaureerd en herbestemd tot een socioculturele functie voor de dorpsgemeenschap, o.a. een brasserie waarin personen met een beperking meedraaien. Cura Kanne (Lat.: zorg-pastorie) heeft daartoe een erfpachtovereenkomst met de kerkfabriek afgesloten. Op de bovenverdiepingen komen lokalen voor bijeenkomsten, exposities, lezingen, toeristische info, enz. Mogelijke gegadigden zijn de muziekacademie Voeren-Riemst, Heemkunde Kanne, het kerkbestuur en andere verenigingen van het ‘witte dorp’ aan de Jeker … één van de oudste toeristische sites van Limburg, waar ‘het buitenland’ voor onze Nederlandse buren heel dichtbij is!

5. Rutten: één dorp, twee pastorieën!

Samen met Kortessem was Rutten tot aan het eind van ancien régime de enige Haspengouwse plattelandsparochie met een kapittel van kanunniken. Ik laat echter in het midden of het bestaan alias behoud van twee pastorieën in de dorpskom van Rutten hier iets mee te maken heeft.

De kern van de oude pastorie aan de Wilstraat 6 dateert uit het eind van de 17^de eeuw. Het betreft een onderkelderd, bakstenen dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder een schilddak met dakkapellen; de sokkel bestaat uit silexsteen … wie weet waren de gevels van een nog oudere pastoorswoning geheel in deze streekeigen natuursteen opgetrokken? De gevels ondergingen aanpassingen in de 19^de eeuw waardoor de verdieping origineler (cfr. bolkozijnen) is dan het gelijkvloers. De oude pastorie – de straatgevel is onlangs gekaleid – fungeert momenteel als woonhuis. In het begin van de 20^ste eeuw was deze pastorie dermate vervallen dat het gemeentebestuur op een andere plaats een nieuwe liet bouwen. De oude werd toch nog opgeknapt als huisvesting voor de kapelaan en is nu een private herenwoning in de dorpskom van Rutten waar nog meerdere landbouwbedrijven actief zijn. Noem Rutten gewoonweg maar een karaktervol Haspengouws topdorp!

De nieuwe pastorie op de hoek van de Rechtstraat 14 en de Kapittelstraat dateert van 1912-14 en is een blikvanger in de landelijke dorpskom. Het betreft een alleenstaand herenhuis naar een ontwerp van architect Mathieu Christiaens, uitgevoerd in laatgotiek met elementen uit de Engelse, hoog-Victoriaanse stijl. De spitsboog is een typisch instrument uit de gotische vormentaal. Verder herken je vormelementen uit de art nouveau zoals erkers, geglazuurde baksteen, glas-in-lood en de asymmetrische indeling van de gevels. Via paden in de achterliggende pastorietuin en een thans overwoekerd poortje in de kerkhofmuur had de pastoor toegang tot de Sint-Martinuskerk. Pastorie, kerkhof en kerk vormen één geheel vormen in het dorpscentrum. Het interieur zou nog grotendeels origineel zijn. 

6. Pastorieën van architect Mathieu Christiaens

Architect Mathieu Christiaens (1865-1934), een rasechte Tongenaar, leverde in heel Limburg en a fortiori in de Haspengouwse omgeving van zijn thuisbasis tussen 1890 en 1930 een aanzienlijke bijdrage aan een architecturaal patrimonium dat heden ten dage nog steeds overeind staat. Als leerling van professor Joris Helleputte lag de neogotische vormentaal ook hem na aan het hart. Hij ontwierp enkele honderden gebouwen, zowel van burgerlijke (scholen, gemeentehuizen, werkmanshuizen, herenwoningen, …) als religieuze (kerken, kapellen, pastorieën, …) aard. Christiaens had een hand in niet minder dan 59 kerken! Onder andere hoofdingen passeren in deze blog de pastorieën van Kanne en Rutten al uitvoerig de revue. Maar Christiaens tekende o.m. ook de plannen van de pastorieën van Gotem (1890; neoclassicistisch), Piringen (1894; verbouwing van 18^de-eeuwse kern), Berg (1898; neogotisch), ’s Herenelderen (1909; neomaasstijl), Riemst (1909, neomaasstijl), … . Gedurende dertig jaar was hij lid van de ‘Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen’. Voor een meer uitvoerige kennismaking met architect Mathieu Christiaens en zijn projecten verwijzen we naar het boek (2023) “De werken van Tongers architect Mathieu Christiaens (1865-1934)” van auteur Ruth Goddefroy, Stadsarchief Tongeren. 

7. Pastorieën in functie

7.1. De pastorie van Borgloon

Speelhof 12.

Het kapittel van kanunniken, eertijds verbonden aan de Loonse Sint-Odulfuskerk en weliswaar reeds 230 jaar geleden door het Frans bestuur opgedoekt, is in het huidige Borgloon nog steeds tastbaar aanwezig in de gedaante van kanunnikenhuizen in maasstijl. Op de plaats van de huidige pastorie stond eertijds ook zo ’n kanunnikenhuis. Zolang het kapittel in functie was had Borgloon logischerwijze geen pastorie nodig. De kern van de huidige pastorie dateert – zo concluderen we uit de ontleding van het dubbele Latijnse chronogram boven de deur – uit 1824 toen A. Wagemans pastoor was. Bijgaande foto toont dit portaal en het chronogram; de correcte vertaling ervan is me nog niet gelukt. De laatclassicistische pastoorswoning werd naar verluidt gebouwd met afbraakmateriaal van de kloostergang en de kapittelzaal (cfr. de natuurstenen sokkel). De sobere, bakstenen lijstgevel is zes traveeën breed, twee bouwlagen hoog en bedekt met een mansardedak. Het gebouw dat nog steeds de functie van pastorie bekleedt, heeft een beschermd statuut.

7.2 De pastorie van Vlijtingen

Sint-Albanusstraat 2, Vlijtingen/Riemst.

De neoclassicistische pastorie van Vlijtingen dateert uit 1868 en is beschermd als monument en dorpsgezicht. Het betreft een baksteenarchitectuur op een U-vormig grondplan. De hoofdvleugel is drie traveeën breed, twee bouwlagen hoog en bedekt met een schilddak. De middenrisaliet is decoratief met een neobarok tintje uitgewerkt: een rondboogportaal met een bovenlicht en kubusvormige sluitsteen en een bel-etage met een Mariabeeld in een rondboognis, omrand door gestrekte voluten. Vooruitspringende lagere hoekpartijen van één travee en één bouwlaag, langs de straatzijde verbonden door een laag muurtje met hekwerk. Het gebouw is in functie als pastorie van Vlijtingen en hoofdgebouw van het decanaat Riemst-Voeren.

7.3 De pastorie van Groot-Gelmen

Kloosterstraat 3, Groot-Gelmen/Sint-Truiden.

De neoclassicistische pastorie dateert uit het eind van de 19^de eeuw en is samen de kerk, het kerkhof en de school op een heuveltje gelegen. De bevallige en botanisch gevarieerde pastorietuin is afgeboord met een muur of een haag. Alhoewel Groot-Gelmen administratief onder Sint-Truiden ressorteert, fungeert het gebouw momenteel als pastorie van de parochiefederatie Heers.

En nog tientallen meer …

We besluiten het thema ‘Pastorieën anno 2025 op het Haspengouwse platteland’ met een opsomming van de hoger nog niet vermelde pastorieën die als ‘monument’ beschermd zijn en/of deel uitmaken van een beschermd dorpsgezicht. Op het rijtje af behoren hiertoe de voormalige pastorieën van Bommershoven (ca. 1860, 1903 – neoclassicistisch), Donk (1760 – classicisme), Heers (1651; ca. 1850 – o.a. maasstijl en neoclassicisme), Hees (1850-60 – neoclassicisme), Kuttekoven (1726, 1768 – traditionele stijl), Lauw (ca. 1880; 1902 – neogotisch) Niel-bij-Sint-Truiden (ca. 1840 – neoclassicisme), Rosmeer (1750-74; 19^de eeuw – neo/classicisme, Sluizen (ca. 1850 – neoclassicisme), Ulbeek (1906 – neotraditioneel), Velm (1783 – laatclassicisme), Vliermaal (1873 – neoclassicisme)  - Vreren (eind 18^de eeuw – neoclassicisme en Zepperen (1779 – classicisme). Op mijn lijstje staan nog minstens 40 oude pastorieën – elk met hun eigen heemkundig verhaal – die ik wegens plaatsgebrek niet vermeld … vergeef het mij!

En tot slot, over de pastorie van Jeuk (een deelgemeente van Gingelom) weet ik niets zinnigs te vertellen. AI echter wel. Lees maar: “Pastorie van jeuk is geen standaard medische term, maar lijkt een samentrekking van “pastorie” (parochie/kerk) en ”jeuk”. Waarschijnlijk zoekt u informatie over jeuk gerelateerd aan huid (lichen simplex chronicus, prurigo nodularis), de oorzaken van jeuk (droge huid, eczeem, lever/nierziekten), of hoe jeuk te behandelen met crèmes/zalven en verzorging, en misschien hoe een priester of pastoor met jeuk omgaat (spirituele zorg).” Geweldig, toch!

Lapis, mors-abolescens.
17 december 2025